تطور مساله علم الهی به اشیاء در فلسفه اسلامی و مقایسه آراء متاخر با نصوص دینی

چگونگی علم خداوند به اشیاء، از پیچیده ترین مسائل فلسفی است. فلاسفه مشاء با استناد به اصل علیت و از طریق صور مرتسمه به اثبات و تبیین علم خداوند پرداخته اند. فلاسفه اشراقی با تمسک به احاطه قیومی و اضافه اشراقی نور الانوار به اشیاء، علم خداوند را حضوری دانسته و معتقدند که وجود خارجی موجودات عین علم حق تعالی می باشد. فلاسفه صدرایی نیز از طریق قاعده بسیط الحقیقه و اطلاق وجودی، بر علم خداوند به اشیاء استدلال نموده اند. نصوص دینی نیز با بیان اطلاق ذاتی خداوند «هو الاول والآخر والظاهر والباطن وهو بکل شیء علیم» و با ذکر احاطه قیومی «و هو معکم این ما کنتم» و حضور همه اشیاء در نزد حق تعالی «وإن کل لما جمیع لدینا محضرون» بر علم خداوند به اشیاء تاکید می نمایند. در این پژوهش، پس از تبیین تطور چگونگی علم خداوند به اشیاء در فلسفه مشائی، اشراقی و صدرایی، به مقایسه آراء متاخر فلاسفه اسلامی با نصوص دینی در مقام ذات و فعل پرداخته شده است. نتیجه پژوهش حاضر این است که مکشوفات عقلی در مساله علم الهی به اشیاء، مورد تصدیق داده های وحیانی است و عقل و وحی، برهان و قرآن در این موضوع از مطابقت ویژه ای برخوردار می باشند.