مطالعه سیر تحول تاریخی روحانیان شیعه؛ نقش نوگرایی و نوسازی در تغییر منش و روش سیاسی روحانیان

روحانیان شیعه به طور سنتی، خود را در حد امکان از چالش های سیاسی دور نگاه می داشتند. این روش تا دوران قاجار ادامه داشت؛ ولی از اواخر دوران ناصری، چرخش بزرگی در روش و منش سیاسی آن به وجود آمد. در واقع، انقلاب مشروطه، نخستین حادثه تاریخی بود که در آن، روحانیان شیعه یک جریان سیاسی را رهبری می کردند که در پی تغییر ساختار حکومتی برآمده بود. کاوش در این باره، نشان می دهد که عوامل اصلی این چرخش، دو عنصر مهم نوسازی و نوگرایی بوده اند که به طور عمده از دوران ناصری در ایران اوج گرفتند. فناوری های جدید ارتباطی به شبکه روحانیت از منظرهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی استحکام بیش تری بخشید و نیز اندیشه های جدید، و به ویژه اندیشه های سیاسی نو، امکان در نظر گرفتن گزینه های جایگزین حکومت استبدادی را فراهم آورد که تا آن زمان به صورت انحصاری در قبضه حاکمان متکی بر قدرت شمشیر بود. سیاست مدرن به قلم، قدرتی بیش از شمشیر می بخشید؛ از این رو، روحانیان که در زمره اهل قلم بودند، در مقابل پادشاهان که اهل شمشیر بودند، توان بیش تری یافتند. آنان بدین ترتیب، قدرتی را به دست آوردند که پیش از آن فاقد آن بودند و تقاضای اقامه عدل در جامعه به یکی از تقاضاهای محوری آنان تبدیل شد.