زیارت عراق، پدیده ای فرهنگی با ابعاد سیاسی؛ برشی از مناسبات سیاسی ایران و عثمانی دوره قاجار

پدیده زیارت شهرهای مقدس عراق در دوره قاجاریه، به عنوان یکی از نقاط اتصال جامعه ایران و عثمانی تلقی می گشت. اگرچه این پدیده تا پیش از دوره قاجار، با ابعاد فرهنگی اجتماعی و اقتصادی خود هم چنان وجود داشت، در این دوره تحت تاثیر برخی عوامل نظیر افزایش تعداد زوار، رواج مناسبات دیپلماتیک میان دولت ها و نیز تحولات منطقه ای، ابعاد سیاسی نیز به خود گرفت و به مساله ای پیچیده و تاثیرگزار در روابط ایران و عثمانی تبدیل شد. قرار گرفتن عراق شیعه در داخل مرزهای دولت عثمانی و همسایگی این خطه با دولت و جامعه شیعی ایران که سالانه هزاران نفر از اتباع آن برای زیارت اماکن مقدسه عراق راهی آن جا می شدند، پیامدهای سیاسی اجتماعی فروانی را به وجود می آورد و چالش هایی را در مناسبات سیاسی دولتین ایجاد می کرد. موضوع بدرفتاری ماموران محلی عثمانی که چندان هم فرمان بری از باب عالی نداشتند با زوار، از عوامل همیشگی نارضایتی دولت و جامعه ایران از عثمانی ها بود که در این زمینه تلاش های دیپلماتیک متعددی برای رفع این مساله صورت گرفت. موضوع مقاله حاضر، پرداختن به ابعاد مساله زیارت عتبات عالیات و چگونگی تاثیر آن در مناسبات سیاسی دولت های ایران و عثمانی در عصر قاجار با تکیه بر اسناد و گزارش های عثمانی است.