مطالعه تطبیقی مسکن بومی و بازسازی شده پساسانحه روستایی، روستای مورد مطالعه: لیاول علیا پس از زلزله 1369 منجیل-رودبار

زلزله یکی از تهدیدهای جدی در عصر حاضر است، که منابع محلی جوامع روستایی را درهم می شکند. پس از زلزله 31 خرداد منجیل-رودبار در سال 1369، به دلیل حجم بالای آسیب ها، روستاهای زیادی علاوه بر جابه جایی با یکدیگر ادغام گردیدند. لیاول علیا یکی از این روستا بود که بنا به سیاستهای اتخاذ شده، جابه جا شده و با سه روستای دیگر در مکانی به نام چهارمحل ادغام گردید. این جابه جایی و ادغام سبب دگرگونی هایی در کالبد، گونه و عملکرد مسکن و متعاقب آن سبک زندگی و معیشت ساکنان شد. هدف از پژوهش حاضر، تعیین تغییرات مسکن در نتیجه جابجایی و ادغام روستای لیاول و تغییرات ایجاد شده در  طرح و کالبد، سازمان فضایی و گونه مسکن بازسازی شده در مقایسه با مسکن بومی با گذشت 29 سال از زلزله است.

برای درک تغییرات ایجاد شده در مسکن در دو گونه یاد شده، دو رویکرد اتخاذ شده است. در ابتدا از دیدگاه، فرم، گونه شناسی، سازماندهی فضایی، تعداد 4 خانه بومی و 4 خانه بازسازی شده(به همراه الحاقات و تغییرات ایجاد شده تا زمان حال) برداشت میدانی شدند. علاوه بر آن، تلاش شد با ساکنان لیاول جدید در مورد الحاقات مسکن و دلایل آن نیز مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام شود تا به خلاصه ای از تاریخچه تغییرات مسکن بازسازی شده تا به امروز و  چگونگی شکل گیری لایه های مختلف فضایی، عملکرد و چیدمان آن دست یافته شود.

 بر اساس یافته ها، مسکن بازسازی شده در طرح و کالبد به جهت مصالح ساخت، الحاق فضاهای زیستی جدید، تعریف متفاوت و گاهی متغایر از حریم و امنیت، تکنولوژی ساخت و عناصر معماری مانند بام و نما، دچار تغییراتی در مقایسه با مسکن بومی شده است. همچنین از بعد سازمان فضایی نیز به سبب تغییر در ابعاد زمین و مسکن، تناسبات مسکن، زمین و فضاهای زیستی- معیشتی، انعطاف پذیری فضاها، اولویت های فضایی و پراکنش مسکن روستایی، تغییراتی بین این دو گونه مشاهده می شود. از منظر گونه شناسی مسکن نیز می توان به تغییراتی در جهت گیری مسکن بنا به مسائل جغرافیایی - اقلیمی، تطابق اقلیمی مسکن، کاهش تعداد طبقات و همچنین ارتفاع آن از سطح زمین، و کاهش تاثیرپذیری از عوامل طبیعی- محیطی اشاره کرد.

 به نظر می رسد، همانطور که کاهش آسیب پذیری کالبدی روستای لیاول در برابر سوانح آتی یکی از معیارهای اصلی بازسازی بوده است، توجه به عوامل اجتماعی-روانی، فرهنگی، معیشتی و جغرافیایی- اقلیمی موثر بر گونه شناسی، طرح و ساخت و سازماندهی فضایی مسکن روستایی، در این بازسازی مورد اهمال قرار گرفته اند. باید اذعان نمود که، صرف بازسازی مسکن با رویکرد بومی نیز منجر به موفقیت و استقبال عموم نخواهد شد. بنابراین تحقیق در مورد ویژگی های گونه مسکن بومی بازمانده از زلزله سال 1369، تغییرات، تطبیق پذیری ها و چگونگی شکل گیری مسکن دائمی فعلی و شناسایی جنبه های مثبت؛ منفی؛ وجوه مشترک و نقاط افتراق بین آنها، می تواند منجر به شکل گیری طرح های بهینه در تصمیم گیری و پیاده سازی مسکن آینده این روستا شود.