تحلیلی بر دیدگاه اندیشمندان شیعه در رفع تعارض روایات سعادت و شقاوت ذاتی با اختیار انسان

سعادت و شقاوت یکی از مباحث مهم فلسفی و کلامی است. در آموزه های روایی ائمه (ع) نیز پیرامون حقیقت سعادت و شقاوت و اختیاری بودن آن فراوان بحث شده است. با این حال، ظاهر برخی احادیث بر سعادت و شقاوت ذاتی انسان و نفی اختیار او در رقم زدن سرنوشت خویش دلالت دارد. از نظر برخی اندیشمندان، سعادتمندی با غایت مطلوب انسان و کمال نهایی او هماهنگی دارد و دست یابی به آن با انتخاب آگاهانه آدمی و اعمال اختیاری او حاصل می شود. عده ای دیگر از صاحب نظران با تکیه بر ظاهر احادیث یادشده به حاکم بودن جبر بر سرنوشت انسان، باور دارند. وجود این تعارض ، محدثان و صاحب نظران امامیه را بر آن داشته تا با شیوه های گوناگون به تبیین و توجیه این روایات بپردازند. در پژوهش حاضر به شیوه تحلیل محتوا برآنیم پس از طرح دیدگاه شاخص ترین اندیشمندان شیعه پیرامون این روایات، راه حل ارائه شده توسط آنان را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم و در نهایت، نظر صحیح را استخراج کنیم. با بررسی دقیق دیدگاه صاحب نظران و تحلیل آن ها درمی یابیم تاویل این احادیث به علم الهی، افزون بر نفی شبهه جبر، با سایر آیات و روایات و ادله کلامی هم سوست. در این میان برخی اندیشمندان، نفی وجود ذاتی را شاهدی بر اثبات این مدعا می دانند. بر این اساس، عملی که از انسان سر می زند و موجود می شود، پیش از صدور آن از جانب انسان، در علم الهی معلوم و متعین است.