بررسی مفهوم طبیعت در آرایه های معماری دوره پهلوی براساس رهیافت گفتمانی

آرایه‏ های برگرفته از طبیعت بخش جدایی ‏ناپذیر معماری ایران بوده که با مخاطبان به گفت وگو نشسته است و دنیایی از باورها، ارزش ها و اندیشه‏ ها را با استفاده از نقوش هندسی و غیر‏هندسی به تصویر می‏ کشد. گذر زمان تغییرات ساختاری و معنایی بدیعی در آرایه های معماری ایجاد کرد، به طوری که در ایران دوره پهلوی، با تولد گفتمان های جدید، تزیینات معماری سیمایی متفاوت به خود گرفتند و مفاهیم متنوعی را به مخاطب عرضه کردند.

هدف از انجام این پژوهش شناسایی و تفسیر مفهوم طبیعت در آرایه‏ های دوره پهلوی براساس رهیافت گفتمانی است.

از نوع کیفی است، داده‏ ها با مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده‏ و برای تحلیل از تکنیک تحلیل گفتمان استفاده شده است.

تجلی طبیعت در آرایه‏ ها، در قالب «صورت» و «محتوا» و از طریق معانی صریح و ضمنی، در معماری دوره پهلوی اول، با پیروی از گفتمان های ملی‏ گرایی، سنت‏ گرایی و غرب‏ گرایی و تحت سیطره «قدرت سیاسی-مذهبی» و در معماری دوره پهلوی دوم، با پیروی از گفتمان های سنت‏ گرایی، تاریخ‏گرایی و مدرن‏گرایی و تحت سیطره «قدرت فرهنگی-تاریخی» و «فناوری مدرن» است. این گفتمان‏ ها از یک سو با نمایش عناصر قابل ادراک جهان پیرامون، که برگرفته از روایت ‏های دوره باستان است، عقاید مذهبی و نظم کلاسیک در صورت آرایه‏ ها را، از طریق تصاویر تجریدی و غیرتجریدی، به مخاطب نشان دادند و از سوی دیگر با بازنمایی معانی برگرفته از طبیعت، به ویژه نمادهای کهن الگویی، که در گذشته تجلی وحدت، قدرت و جاودانگی بودند، پیام‏ های جدیدی را به مخاطب منتقل کردند. معانی تولید شده و پیامدهای اجتماعی حاصل از تجلی طبیعت در آرایه‏ های دوره پهلوی در سایه «گفتمان های غالب و پدیده قدرت» عبارت است از مشروعیت‏ بخشی به سیاست ‏های حکومت، از طریق نمایش قدرت سیاسی حکومت و قدرت فرهنگی جامعه، ترغیب افکار عمومی و قانونی جلوه دادن سیاست های حکومت از طریق قدرت مذهبی، ایجاد همبستگی ملی و همسویی با تحولات جهانی.