ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات زراعی و مورفولوژیکی ژنوتیپ های کنجد

موفقیت در یک برنامه به نژادی و برنامه های انتخاب بستگی به دو عامل وجود تنوع ژنتیکی و انتخاب موثر ژنوتیپ های مطلوب دارد، لذا مطالعه تنوع ژنتیکی برای صفات و استفاده از این تنوع جهت بهبود ژنتیکی صفات دارای اهمیت می باشد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی عملکرد و اجزای آن و برخی از صفات مورفولوژیک و فنولوژیک و شناخت عوامل مهم تاثیرگذار بر عملکرد، 91 ژنوتیپ جدید وارداتی کنجد به همراه سه رقم شاهد (ناز تک شاخه، اولتان و یلووایت) در یک طرح آگمنت و شش بلوک در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج در سال 1395 مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که ژنوتیپ های مورد بررسی که از نواحی مختلف جغرافیایی جمع آوری شده بود برای اکثر صفات تنوع مطلوبی دارد. صفات تعداد کپسول در شاخه فرعی، عملکرد دانه تک بوته، تعداد شاخه فرعی و تعداد کل کپسول در تک بوته دارای بیشترین ضریب تنوع فنوتیپی بود. نتایج تجزیه به عامل ها نشان داد که شش عامل مشترک مجموعا 77/82 درصد از تغییرات داده ها را توجیه می کنند. این عامل ها با توجه به نوع صفات، تحت عناوین خصوصیات عملکرد و اجزای آن، خصوصیات کپسول، خصوصیات فنولوژیکی، خصوصیات مغز بذر یا کیفیت، عامل ارتفاع و عامل قدرت جوانه زنی نام گذاری شد. براساس تجزیه خوشه ای برای کلیه صفات مورد ارزیابی پنج گروه تشخیص داده شد. نتایج تجزیه خوشه ای نشان داد که دسته بندی ژنوتیپ ها باتوزیع جغرافیایی ژنوتیپ ها ارتباطی نداشته و اکثر ژنوتیپ ها براساس تفاوت های مورفولوژیکی گروه بندی شدند. صحت گروه بندی حاصل از تجزیه خوشه ای توسط تابع تشخیص کانونی به روش خطی فیشر 7/95 درصدتایید شد. چهار تابع حدودا 100 درصد از واریانس بین ژنوتیپ ها را تبیین کرد. به طور کلی می توان نتیجه گیری نمود که نمونه های جدید وارداتی کنجد دارای تنوع خوبی برای اکثر صفات می باشند که می توان از این تنوع در برنامه های اصلاحی استفاده نمود. اجمالا ژنوتیپ های Margo، Bukbak، Black chil sung،Q21115 (shattering selection) و Jungkyung پتانسیل خوبی برای افزایش عملکرد دانه داشته و از آنها می توان در برنامه های آتی اصلاحی استفاده نمود.