نقش محصولات جنگلی در معیشت جوامع محلی زاگرس شمالی (مطالعه موردی: استان های کردستان و آذربایجان غربی)

بهره برداری از محصولات جنگلی یکی از مولفه های مهم در کسب درآمد و کاهش فقر جوامع محلی شناخته می شود. جنگل های زاگرس به عنوان وسیع ترین عرصه جنگلی کشور ازلحاظ تولید محصولات غیرچوبی قابل خرید و فروش، اهمیت منحصربه فردی دارد. میزان درآمد حاصل از این محصولات جنگل در مناطق مختلف متفاوت است و در هر منطقه نوع خاصی از محصول یا محصولات منبع درآمد است. این تحقیق باهدف تعیین میزان درآمد خانوارهای بهره بردار از جنگل و مشخص نمودن اینکه جنگل و محصولات جنگلی چه درصدی از درآمد خالص سالیانه یک خانوار را تشکیل می دهد و بیشتر درآمد بهره برداران هر منطقه از چه محصولی است، انجام شد. برای این منظور به بررسی منابع مختلف تامین معیشت بهره برداران و سهم محصولات جنگلی در زندگی خانوارهای زاگرس شمالی (شهرستان های مریوان، بانه و سروآباد در استان کردستان و شهرستان های پیرانشهر و سردشت در استان آذربایجان غربی) پرداخته شد. جمع آوری گزو، گال مازوج، بذر بلوط، گلازنی (قطع سرشاخه ها برای چرای دام)، سقزگیری، زغالگیری، جمع آوری هیزم و گیاهان غذایی-دارویی از بهره برداری های رایج محصولات جنگلی در منطقه بود. داده های این مطالعه شامل درآمدها و هزینه های منابع مختلف به کمک مشاهده مستقیم، پرسش نامه نیمه ساختاریافته و مصاحبه با 220 خانوار بهره بردار جمع آوری شد. منابع تامین معیشت روستاییان در سه گروه محصولات جنگلی، دامداری و سایر، تجزیه وتحلیل شد. نتایج نشان داد که از منابع معیشتی روستاییان منطقه، محصولات جنگلی، دامداری و سایر به ترتیب 12/15، 75/22 و 13/62 درصد سود را به خود اختصاص داده اند. سود سالانه حاصل از محصولات جنگلی در مریوان و سروآباد بیشتر از سود سالانه حاصل از دامداری بود، درحالی که در پیرانشهر، منابع جنگلی سود قابل توجهی نداشت. همچنین بیشترین سود خالص سالیانه جنگل در شهرستان های مریوان، سروآباد، بانه، سردشت و پیرانشهر به ترتیب از شیره سقز، شیره سقز، گلازنی، شیره سقز و محصولات غذایی- دارویی جنگل بود. با توجه به عملکرد نسبی بهتر هرکدام از شهرستان ها در تولید یک یا دو محصول، پیشنهاد شد که برنامه ریزی لازم برای پایداری منابع (ازجمله تعیین امکان برداشت)، بهبود سازوکارهای بهره برداری، فرآوری و بازاریابی محصولات شاخص هر شهرستان صورت گیرد.