بررسی کارایی ژن های مقاومت گندم نسبت به بیماری زنگ زرد و فاکتورهای بیماریزایی قارچ Puccinia striiformis f. sp. tritici طی دو سال بررسی در اردبیل

چکیده زنگ زرد گندم با عامل Puccinia  striiformis f. sp. tritici یکی از مخرب ترین بیماری های گندم نان در جهان است. این بیماری یک تهدید دایمی برای تولید گندم در بیشتر کشورهای آسیای مرکزی و غربی بوده است. تعداد زیادی از نژادها با فاکتورهای بیماریزایی جدید به طور پیوسته در این نواحی تکامل می یابند که موجب شکسته شدن ژن مقاومت مورد استفاده می شوند. از این رو، دانش وآگاهی در خصوص کارایی ژن های مقاومت، به نژاد گران را قادر می سازد تا ژن های موثر را در برنامه های به نژادی قرار دهند. این پژوهش در فاصله ی سال های 1394 تا 1395 به مدت دو سال به منظور تعیین کارایی ژن های مقاومت در اردبیل و شناسایی الگوی بیماریزایی عامل زنگ زرد تحت شرایط مزرعه ای با کاشت ارقام افتراقی ولاین های تقریبا ایزوژنیک انجام شد. واکنش گیاهچه ای نیز تحت شرایط مزرعه ای در سال 1389 بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که ژن های مقاومت Yr3v، Yr3a،Yr4a ، Yr4، Yr5، Yr10، Yr15، Yr16، YrCV، YrSD و YrNDژن های مقاومت موثری بودند و ژن های مقاومت غیر اختصاص- نژادیYrA3 ، YrA4، Yr18، Yr29، Yr30 و نیز ژن های موجود در ارقام Parula و Pavon76، ژن های نسبتا موثری در طی دوره ی پژوهش بودند. برای ارقام حامل ژن های Yr1،Yr2، Yr6،Yr7، Yr9، Yr17، Yr20، Yr21، Yr22، Yr23، Yr24، Yr25، Yr26، Yr27، YrSU  وYrA حداقل در یک سال بیماریزایی مشاهده گردید. بنابراین، این ژن ها در برابر عامل بیماری غیرموثر بودند. تجزیه ی خوشه ای نیز بر اساس واکنش های گیاهچه ای و گیاه کامل،  ارقام را در گروه های مختلفی قرار داد که بیانگر تنوع بسیار بالا بین ژنوتیپ های مورد مطالعه بود. ژن هایی که تحت شرایط طبیعی در برابر زنگ زرد ژن های مقاومت موثری بودند، ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با ژن های مقاومت پایدار (غیر اختصاص- نژادی) جهت ایجاد ارقام گندم با عملکرد بالا، استفاده شوند.