ستیز با طب (ریخت شناسی خرافه های طبی در ایران از قرن هفتم تا دوازدهم قمری با تکیه بر سه دستنویس فارسی)

رواج خرافات به ویژه پس از حمله مغول (قرن هفتم قمری) در ایران شیوع فراوان یافت و از ساحت مذهبی به حوزه های علمی نیز تسری یافت. در این میان، دانش طب بیش از دیگر علوم، دستخوش خرافه گرایی گردید و آثار و کتب گوناگونی با موضوعات «علوم غریبه» یا «اوراد طبی» تالیف گردید. ما در این مقاله کوشیده ایم با تکیه بر سه دستنویس فارسی، که در فاصله قرن های هفتم تا دوازدهم قمری تالیف شده است، به تحلیل و بررسی ریخت خرافات طبی بپردازیم. از رهگذر این بررسی مهم ترین دلایل، مخاطبان و نوع خرافه های طبی واکاوی خواهد شد.

این پژوهش به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است. علاوه بر کتاب های تاریخی، در این پژوهش از سه دستنویس فارسی عربی استفاده شده است که دو دستنویس در کتابخانه نور عثمانیه ترکیه و یک دستنویس در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود.

این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین عوامل گسترش خرافه های طبی، ناآشنایی با علل و عوامل اصلی بیماری ها، تلاش برای بی ثمر نشان دادن طب و نابسامانی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. ریخت کلی خرافه ها مبتنی بر استفاده از عناوین و الفاظ نامفهوم، تلقین ها و کاربردهای ویژه، بهره گیری از اعداد و حروف در زمان و مکان خاص و تلاش برای جلب اعتماد و ایمان مخاطب است.

بررسی مشابهت ها و ریخت کلی باورهای خرافی طبی نشان می دهد که عنصر این خرافه ها تمرکز بر «شبیه سازی» است. بدین معنا که متولیان خرافه ها کوشیده اند از طریق ایجاد مشابهت میان خرافه ها و باورهای دینی خردگریز به ویژه در باب زنان و کودکان واقع نمایی اوراد خود را تبثیت کنند و به تدریج خرافه ها را به عنوان جایگزین کارآمد و متافیزیکی روش های تجربی طبی معرفی کنند.