طب و اطبای ایرانی در دوره تیموریان و ترکمانان (قرن نهم و اوایل قرن دهم قمری)

دوره تیموریان و ترکمانان از دوره های مهم در تاریخ و فرهنگ ایران است. تیمور با وری علما در سمرقند امکان رشد علمی در پایتخت خود را فراهم کرد. جانشینانش و حاکمان ترکمن به رونق علم و دانش از جمله طب اهمیت دادند. پزشکان مشهوری در این دوره ظهور کردند، هرچند برخی از آنان به غیر از پزشکی در علوم دیگر نیز تبحری داشتند و آثاری تالیف نموده اند، اما بیشتر شهرتشان در طب و تالیفات پزشکی بوده است. آنان در آثار خود در خصوص بیماری ها و شیوه معالجه آن بحث کرده اند. برخی از این اطبا به آناتولی مهاجرت کرده و به عنوان طبیب فعالیت نموده و یا با نوشتن آثاری در طب نقش موثری در توسعه طب ایرانی داشته اند. هدف این پژوهش شناسایی اطبای ایرانی این دوره و روشن ساختن شیوه طبابت در کنار فعالیت های علمی آنان می باشد.

این مطالعه با بهره گیری از اسناد، منابع تاریخی به روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است. با مطالعه آثار تالیف شده از سوی اطبای ایرانی، وضعیت طب و فعالیت اطبای ایرانی این دوره مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته های تحقیق نشان می دهد تیموریان و ترکمانان با گردآوری اطبا در مرکز حکومت خود و حمایت از آنان سبب ظهور اطبای حاذقی مانند غیاث الدین محمد طبیب، فضل الله تبریزی، شمس الدین عبدالله، نظام الدین عبدالحی، شکرالله شیروانی، حکیم شاه محمد بن مبارک قزوینی و مصلح الدین لاری گردیدند. این اطبا در کنار طبابت و تربیت شاگردان از تالیف آثار طبی نیز غافل نبودند. گاهی به دلیل بروز ناملایمات سیاسی برخی از این اطبا به آناتولی مهاجرت کردند.

با مطالعه منابع طب ایرانی می توان نتیجه گرفت که اطبای ایرانی در ادوار گذشته شیوه های ارزنده ای در طبابت و معالجه بیماران یافته و نظریات خود را در آثار تالیفی بیان کرده اند. امروز در کنار پزشکی نوین می توان از نظریات آنان در روش های درمانی استفاده نمود.