ملاک تمایز علوم برهانی و تفاوت آن با ملاک تمایز دیگر علوم

بحث فنی از مسئله تمایز علوم و ملاک آن، پیشینه ای به بلندای تدوین منطق دارد و ارسطو در کتاب برهان خود، ملاک تمایز دانش ها را اختلاف موضوع آنها و پیرو آن، اختلاف مسائل و مبادی دانش ها دانسته است. منطق دانان مسلمان، مانند فارابی و ابن سینا نیز تمایز علوم را به اختلاف موضوعات یا اختلاف حالت های گوناگون موضوع واحد دانسته اند. با لحاظ اینکه ارسطو و حکمای مسلمان پیرو وی، بحث از معیار تمایز علوم را در مقام بررسی ماهیت علم شناختی دانش های برهانی و نه مطلق دانش ها بیان کرده اند، دیدگاه آنان نافی این نیست که ملاک تمایز مطلق دانش ها می تواند هر یک از موضوع، روش و غایت باشد. بنابراین ملاک تمایز علوم برهانی را نمی توان بر ملاک تمایز علوم غیر برهانی تحمیل کرد. بر خلاف این رهیافت، برخی بر این باورند که معیار تمایز همه دانش ها، غایت و غرض از تدوین دانش هاست. برخی دیگر بر این باورند که معیار تمایز همه دانش ها، سنخیت مسائل آنهاست. برخی هم برآنند که معیاری حقیقی برای تمایز علوم وجود ندارد و تمایز دانش ها از یکدیگر، اعتباری و قراردادی است. در نوشتار پیش رو، نشان داده می شود که این دیدگاه ها نادرست و با آموزه های حکمای مسلمان ناسازگار هستند. همچنین اشاره می شود که از سوی حکمای مسلمان، تفسیرهای گوناگون درباره تمایز موضوعات دانش ها ابراز شده و این تفسیرها گویای دو گونه تمایز کلی و جزئی میان دانش هاست که در تمایز جزئی، رابطه تمایز و اشتراک دانش ها می تواند به چند گونه باشد.