شیوه تاریخ نگاری و تاریخ نگری فیض محمدکاتب (بر اساس سراجالتواریخ)

در این پژوهش، به تاریخ نگری فیض محمد کاتب (1279-1349ق) و جایگاه وی، در تاریخ ادبیات افغانستان، پرداخته شده است. سراج التواریخ، دربردارنده تاریخ افغانستان، از دوره احمدشاه ابدالی سدوزایی (1186ق) تا سال اول حکومت امیر امان الله خان غازی (1297ق) است. این مقاله ابتدا به معرفی، شرح حال و زندگی فیض محمد کاتب، سپس به اهمیت و ارزش تاریخی سراج التواریخ و نیز تاریخ نگری مولف این اثر می پردازد. از مهم ترین ویژگی های سراج التواریخ ، می توان تعهد نویسنده به صداقت و موثق بودن اطلاعات و منابع نام برد که بر اساس اسناد و مدارک دولتی نوشته شده است. فیض محمد کاتب با آگاهی و دیدگاهی که به تاریخ و تاریخ نگاری داشته، در سراج التواریخ به ذکر رویدادهایی می پردازد که از نگاه تاریخی دارای اهمیت چندانی نیستند؛ اما چون روی در عبرت و عبرت آموزی برای آیندگان ندارد به آن اشاره می کند. همین توجه به جزئیات و حقیقت گویی در سراج التواریخ است که صاحب نظران و دانشمندان، فیض محمد کاتب را «پدر تاریخ نویسی افغانستان» و «بیهقی ثانی» و سراج التواریخ را «ام التواریخ» دانسته‎ اند. با توجه به اینکه مجلد چهارم و بخشی از مجلد سوم تا سال 1390ق مفقود بود و در دسترس نبود و هر گونه نوشته و تحقیقی بر اساس سه جلد بوده است بنابراین پژوهشی درباره تاریخ نگری فیض محمد کاتب ایجاب می کند؛ زیرا بیشتر نظرها و نگاه های او به تاریخ نگری، در جلد چهارم بیان شده است.