واکاوی مفهوم عدالت در اندیشه آخوند خراسانی

ملا محمدکاظم خراسانی (1329 1255 ه.ق) از مراجع بزرگ تقلید شیعه و از رهبران مشروطه ایران بود. عمل سیاسی وی را باید تابعی از نظام فکری او دانست. وی به خاطر داشتن اجتهاد قوی می توانست مسائل مستحدثه و جدید اجتماعی را با احکام اسلامی تطبیق داده و حکم خود را در باب هر یک از آن ها صادر کند. مساله عدالت از اصلی ترین این موارد به حساب می آید. اگرچه این واژه و مفهوم دارای سابقه زیاد در فقه و سیاست اسلامی است اما مسائلی که پیرامون آن وجود داشت، تعریفی نو از آن را ایجاب می کرد. بسیاری از فقهای آن دوره، عدالت را به معنای مساوات و برابری بدون قید و شرط افراد جامعه درنظرگرفته و آن را با اصول عقل و شرع مغایر می دیدند. درحالی که آخوند خراسانی آن را عاملی برای رهایی از قیود استبداد می دید و معتقد بود مشروطه می تواند عدالت حداکثری و نه کامل را در جامعه حاکم کند و به تبع آن نتایجی چون امنیت رعایا، امنیت مرزها، رهایی از رقبه استبداد و جلوگیری از تجاوز اجنبی را تحصیل کند. در جریان مشروطه وی بر آن بود که منظور از عدالت تساوی مردم در «اجرای» عدالت است؛ نه در اصل عدالت.