معناشناسی واژه «خلیفه» در قرآن و ارتباط آن با موضوع «امامت» با تاکید بر همنشین ها

رویکرد معناشناسی و توجه به روابط مفهومی در پژوهش های قرآنی با ارائه راهکارهایی نظام مند، لایه های جدیدی از معنا را کشف و زمینه شناخت معنای واژگان را فارغ از هر پیش فرضی فراهم می آورد. واژه «خلیفه» از مفاهیم مهم قرآنی مرتبط با موضوع «امامت» است که مسائلی در خوانش قرآنی این واژه در کلام اسلامی مطرح است. بنابراین، تبیین دقیق این اصطلاح و کشف چگونگی ارتباط آن با مقام امامت، امری ضروری است. از این رو، مقاله حاضر با روش تحلیلی توصیفی در صدد شناخت مولفه های معنائی «خلیفه» و سنجش میزان انطباق آن با مقام «امامت» است. تحلیل آیات مشتمل بر واژه «خلیفه» و مشتقات آن براساس قرائن همنشینی و هم آیی های این واژه در بافت آیات و کشف مولفه-های معناساز آن، منجر به کشف مراتب معنائی واژه «خلیفه» و انطباق مقام «نبوت» و «امامت» بر مقام «خلیفه اللهی» شده است. امر خلافت که بین مردم، همراه با تعقب، بعدیت و تاخر زمانی است در جانشینی انسان از سوی خداوند، تاخر کیفی داشته و مشتمل بر بالاترین مقامات ربانی و روحانی است. با عنایت به مولفه های معنایی «خلیفه» در قرآن و در نظر داشتن همنشین های این واژه، تمامی جعلیات الهی در امور تشریعی و تکوینی به اراده الهی است و وجود صفاتی چون ایمان، عمل صالح و علم برای احراز مقام استخلاف لازم است. لذا مفهوم واژه خلیفه با موضوع امامت در نظام معرفتی شیعه، تطابق دارد.