استعاره های مفهومی «بهشت» در خطبه های نهج البلاغه (پژوهش موردی از منظر زبان شناسی شناختی)

استعاره از منظر زبان شناسی شناختی، نه تنها ابزار زیبایی شناسی، بلکه به عنوان ابزار فرازبانی شناخته می شود که نظام مفهومی انسان را شکل داده و اندیشه،رفتار و زبان او را جهت می بخشد؛ بر این اساس استعاره بخش گسترده ای از ارتباط های گفتاری را تشکیل داده و نمود آن در تجارب زندگی روز مره بشر مشهود است. در اندیشه های دینی نیز استعاره ها جهت درک مفاهیم انتزاعی نقش محوری دارند. مفهوم «بهشت» درهمه ادیان به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی و انتزاعی است. بر اساس ادله قرآنی نیز درک بهشت در نشات دنیا از تجربه مستقیم ما خارج است. بهشت از واژه مرکب اوستایی «وهیشت» به معنای عالم نیکوتر گرفته شده است. در خطبه های نهج البلاغه یازده واژه (از جمله: «الجنه»، ««دارمقام»، «دارالقرار» و...) معادل با «بهشت» به کار رفته است. بدیهی است حضرت علی علیه السلام از حوزه های مفهومی عینی و سطح فهم همگان به ویژه اعراب صدراسلام جهت هر چه ملموس تر نمودن معنای مجرد «بهشت» بهره جسته است. در این پژوهش از خلال خطب نهج البلاغه، عبارات حاوی مفهوم «بهشت» در قالب استعاره های مفهومی، استخراج شده و حوزه انتزاعی بهشت اخروی، «از بیرون»؛ (بیرون فضای بهشت)، مورد بررسی قرار گرفته است. 149 استعاره مفهومی در قالب 11 نام نگاشت شناسایی شد و پربسامدترین نام نگاشت های استعاری و حوزه های مبدا مربوط به بخش بیرونی بهشت اخروی مشخص گشت. براساس دستاوردهای پژوهش، در خطبه های نهج البلاغه بیشتر از حوزه مبدا، «مکان» و «باغ سرسبز» برای بیان مفهوم بهشت اخروی از بیرون استفاده شده است.