بررسی اثربخشی برنامه آموزش مدیریت رفتار و مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و انطباقی نوجوانان پسر با اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالا

 دوره بلوغ و نوجوانی برای نوجوانان با اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالا از اهمیت زیادی برخوردار است. این نوجوانان نسبت به هم سالان خود نیاز به آموزش بیشتر در جهت درک دوره بلوغ و تغییرات همراه با آن دارند. عدم آگاهی والدین در نحوه برخورد صحیح با نوجوان، عدم تقویت مهارت های اجتماعی و عدم ارائه اطلاعات کافی به آن ها، می تواند باعث ایجاد مشکلات مختلف از جمله ایجاد و یا  افزایش مشکلات رفتاری و انطباقی شود. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی برنامه آموزش مدیریت رفتار و مهارت های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و انطباقی نوجوانان پسر با اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالاست.

 پژوهش حاضر یک طرح مورد منفرد از نوع A-B-A است. جامعه آماری دانش آموزان پسر با اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالا در شهر یزد را شامل می شد که به شیوه نمونه گیری هدفمند، سه پسر با اختلال طیف اتیسم با عملکرد بالا انتخاب شدند. بر اساس بررسی تحقیقات مختلف در ارتباط با کاهش مشکلات رفتاری، رویکردهای شناختی رفتاری، راهنمای درمان موضوعات عاطفی و رفتاری و راهنمایی درمان سیستم بهبود مهارت های اجتماعی، برنامه آموزشی مادران و نوجوانان تدوین شد. برای بررسی روایی محتوای برنامه از روش لاوشه و برای سنجش میزان قابلیت اعتماد از ضریب کاپا استفاده شد. برنامه آموزشی در 37 جلسه برای مادران و آزمودنی ها ارائه شد. در جهت جمع آوری داده ها، مادران و معلمان آزمودنی ها به سوالات پرسش نامه سیستم ارزیابی رفتار کودکان BASC-3 (فرم والدین و معلمان) قبل و بعد از مداخله پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل دیداری نمودار داده ها بر اساس شاخص های تحلیل دیداری و آمار توصیفی استفاده شد.

 ابتدا داده های خام برای هر شرکت کننده در سه موقعیت خط پایه، مداخله و پیگیری به صورت نمودار رسم شد. سپس محفظه ثبات و روند برای نمودار داده های هر سه شرکت کننده در موقعیت خط پایه و مداخله ترسیم شد و با استفاده از شاخص روند و ثبات، جهت روند و میزان ثبات داده ها مشخص شد، درنهایت با استفاده از روش تحلیل درون موقعیتی و بین موقعیتی به تحلیل اثربخشی برنامه آموزشی بر مشکلات رفتاری و مهارت های انطباقی پرداخته شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که برنامه آموزشی بر کاهش مشکلات رفتاری با PND 62/5 برای آزمودنی اول و سوم و 0/75 برای آزمودنی دوم و افزایش مهارت های انطباقی با PND 0/75 برای آزمودنی اول و سوم و 0/87 برای آزمودنی دوم موثر بوده است.

با توجه به یافته های پژوهش حاضر، به نظر می رسد آموزش مادران و نوجوانان بر اساس یک برنامه سازمان یافته، می تواند نقش مهمی در کاهش مشکلات رفتاری و افزایش مهارت های انطباقی در دوره نوجوانی و بلوغ داشته باشد. نوجوانان با اختلال های طیف اتیسم به دلیل محدودیت های که با آن رو به رو هستند برای ارائه رفتار مناسب نیاز به دریافت آموزش بیشتری دارند، بنابراین تنظیم برنامه های آموزشی برای این گروه از نوجوانان و خانواده ها ضروری به نظر می رسد. یکی از مهم ترین محدودیت های پژوهش حاضر تعداد کم نمونه هاست، بنابراین تعمیم نتایج باید با احتیاط انجام گیرد. با توجه به اینکه در ارتباط با کودکان با اختلال های طیف اتیسم پژوهش های زیادی صورت گرفته است، پیشنهاد می شود در ارتباط با دوره بلوغ و نوجوانی در ارتباط با مسائل مختلفی که دختران و پسران با اختلال های طیف اتیسم با آن ها رو به رو هستند، تحقیقات بیشتری انجام گیرد.