رباط، بنایی نظامی در راه های تاریخی

یکی از چالش های دفاعی در طول تاریخ در مناطقی است که هیچ گونه عارضه طبیعی برای دفاع در برابر تهاجم وجود ندارد. همچنین انباشت سلاح ها و حیوانات و استراحت افراد برای تجدیدقوا یکی دیگر از موانع دفاعی در مناطق دور از شهرها و آبادی ها می باشد. رباط ها نخستین، استحکامات ساده ای بودند که در نقاط بی حفاظ مرزی می توانستند پناهگاه گروهی جهادگر باشند و در ساده ترین شکل شامل یک دیوار استحکاماتی در اطراف، فضاهای اقامتی، انبار اسلحه، انبار تدارکات و برج جهت علامت دادن بودند. رباط ها در ابتدای دوران اسلامی تا قرن چهارم هجری قمری به عنوان پادگان های نظامی در سرحدات تصرفات مسلمانان و ایجاد امنیت در داخل قلمرو حکومتشان مورد استفاده قرار می گرفته است. پس از ثبات سیاسی در ایران، رباط ها نقش دیگری به خود گرفتند به این صورت که امنیتی که این بناها در راه های تاریخی (راه ابریشم) به عنوان یک پناهگاه ایجاد می کردند موجب تجارت و رونق اقتصادی گردید. وجود این رباط ها باعث حاکم شدن امنیت در راه هستند و تجار در سایه امنیت به راحتی دادوستد کرده و به دنبال آن رونق اقتصادی شکل گرفته است. همچنین رباط ها به تدریج به صورت فضاهای اقامتی برای تجاری که توصیفی و براساس – در این مسیر در تردد بوده اند در آمد. این مقاله به روش تحلیلی منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی از رباط های دوره های تاریخی سعی شده است نقش رباط ها به عنوان بناهای نظامی در تاریخ راه های ایران را مورد بررسی قرار داده و به شناسایی برخی از این رباط ها که همچنان آثاری از آن پابرجاست بپردازد. با بررسی رباط های برجای مانده در ایران به وجوه مشترک دفاعی آن ها می توان پی برد که تمامی آن ها بناهایی دژگونه و نفوذناپذیر با حداقل فضا برای تجهیزات و ادوات نظامی بوده اند. یکی دیگر از ویژگی های رباط ها با تغییر نگرش دینی از فضاهای نظامی و پاسگاهی صرف، به فضاهای آیینی و مذهبی تغییر کاربری داده اند این در حالی است که همچنان در برابر حوادث طبیعی و انسانی در مسیر راه های تاریخی کاربرد داشته اند.