بررسی تنوع ژنتیکی درختان نر موجود در یک جمعیت پسته وحشی سرخس به منظور شناسایی ژنوتیپ های گرده دهنده امید بخش

ژرم پلاسم دست مایه اصلی اصلاح نباتات و از مهم ترین گنجینه های ملی هر کشوری است که حفاظت از آن به منزله حراست از ‏دارایی های ملی ‏محسوب می شود. ‎ ایران یکی از بزرگترین و بی نظیرترین جنگل های پسته خودروی سرخس (Pistacia vera L. var. Sarakhs) جهان را در دل ‏خود جای داده است که یک ‏ذخیره و منبع ژنتیکی ارزشمند محسوب می گردد. ‎به منظور شناسایی ژنوتیپ های گرده دهنده برتر پسته موجود در یک جمعیت متعلق به واریته سرخس، مطالعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 5 تکرار بر روی 188 ژنوتیپ نر به مدت 3 سال به اجرا در آمد. نتایج حاصل از ارزیابی اولیه صفات مورفو-فیزیولوژیک و فنولوژیک گل آذین نشان داد که گرده دهنده های مورد مطالعه در 33 گروه ژنوتیپی دسته بندی شدند. تجزیه واریانس داده ها حاکی از آن بود که بین ژنوتیپ های گرده دهنده منتخب در تمامی صفات اندازه گیری شده اختلاف معنی داری وجود داشت. طول دوره گل دهی ژنوتیپ های نر در این جمعیت برابر با 2/35 روز ثبت گردید که نشان از تنوع قابل توجه در بین گرده دهنده های سرخس می باشد. یافته ها نشان داد که به طور کلی ژنوتیپ های نر پسته وحشی سرخس از طول دوره گل دهی کوتاه تر، گل دهی دیر هنگام تر، اندازه گل آذین کوچک تر و حجم دانه گرده کمتری نسبت به نرهای اهلی برخوردار بوده اما درصد جوانه زنی دانه گرده بالاتری داشتند. ارزیابی های نشان داد که از میان 33 ژنوتیپ منتخب، M5 علاوه بر توانایی تولید دانه گرده مطلوب، دارای هم پوشانی مناسبی با زمان گل دهی ارقام تجاری احمدآقایی، کله قوچی و اوحدی بود. در بین ژنوتیپ هایی که زمان گل دهی آنها با رقم اکبری هم پوشانی داشت، پنج ژنوتیپ M12، M13، M14، F4M و M106 به عنوان گرده دهنده های برتر برای این رقم تجاری انتخاب گردیدند. تحلیل خوشه ای صفات اندازه گیری شده بر مبنای مربعات فواصل اقلیدسی به روش Ward، 33 ژنوتیپ گرده دهنده را در دو گروه اصلی و پنج زیرگروه تقسیم بندی نمود. ارزیابی های انجام شده به خوبی نشان داد که این کلکسیون به عنوان یک ژرم پلاسم ارزشمند، از تنوع و پتانسیل اصلاحی بالایی برخوردار بوده که می تواند در برنامه های به نژادی ارقام گرده دهنده مورد استفاده قرار گیرد.