غربال ژنوتیپ های گندم نان برای شناسایی منابع ژنتیکی تحمل به تنش شوری

شوری یکی از مهمترین تنش های محیطی است که رشد و عملکرد گیاهان زارعی را کاهش می دهد. اصلاح ژنتیکی و تولید ارقام متحمل، موثرترین راه مقابله با تنش شوری می باشد. بهبود تحمل به شوری در گیاهان زراعی نیازمند وجود منابع ژنتیکی متنوع است. تنوع ژنتیکی برای تحمل به شوری در گندم مشاهده شده است. ذخایر ژنتیکی گندم منابع با ارزشی برای تحمل به تنش های غیرزیستی از جمله تنش شوری محسوب می شوند. این تحقیق با هدف غربال و گزینش ژنوتیپ های متحمل به شوری در ژرم پلاسم گندم انجام گرفت.

تعداد 97 ژنوتیپ گندم نان گزینش یافته از تحقیقات قبلی به همراه ارقام متحمل شاهد کویر، روشن و ماهوتی درمزارع پژوهشی کرج (شرایط نرمال) و میبد (شرایط خاک و آب آبیاری شور با هدایت الکتریکی به ترتیب 55/6 و 61/5 دسی زیمنس برمتر) درقالب طرح لاتیس 10×10 درسه تکرارکشت گردیده و صفات زراعی مطابق با توصیف نامه بین المللی ارزیابی شدند. شاخص های تحمل به تنش محاسبه گردید و ژنوتیپ های برتر با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه خوشه ای، متمایز شدند. به منظور شناسایی صفات موثر در تغییرات شاخص های تحمل به تنش، از تجزیه رگرسیون مرحله ای استفاده شد.

از بین ارقام شاهد، عملکرد دانه رقم کویر در شرایط تنش بیشتر از ارقام روشن و ماهوتی بود. تعداد نه ژنوتیپ عملکرد دانه بیشتری نسبت به رقم شاهد برتر در شرایط تنش داشتند. ژنوتیپ 4419KC. دارای بیشترین مقدار عملکرد دانه در شرایط نرمال (67/966 گرم در کرت)، و بیشترین مقدار تحمل به تنش شوری برای شاخص های STI، GMP، HM و MP بود. شاخص های STI، GMP و MP همبستگی بالایی با هر دو صفت عملکرد دانه در شرایط نرمال و تنش داشتند. ژنوتیپ های مورد مطالعه در چهار ناحیه بای پلات مبتنی بر عملکرد دانه در شرایط نرمال و تنش از یکدیگر تفکیک شدند و تعداد 38 ژنوتیپ به همراه هر سه رقم شاهد در گروه A با عملکرد دانه بالاتر در شرایط نرمال و تنش قرار گرفتند. در تجزیه به مولفه های اصلی براساس صفات ارزیابی شده به همراه شاخص STI، سه مولفه اصلی اول در مجموع 79/74 درصد از واریانس داده ها را شامل شدند. مولفه اصلی اول بر افزایش عملکرد دانه در شرایط تنش از طریق افزایش طول دوره پرشدن دانه و تولید دانه های درشت تر و مولفه اصلی دوم بر تجمع ماده خشک در اندام های رویشی تاکید داشت. نتایج تجزیه رگرسیون مرحله ای برای شاخص STI نشان داد که صفت شاخص برداشت در هر دو مدل رگرسیون مربوط به شرایط نرمال و تنش شوری و صفت ارتفاع بوته بطور اختصاصی وارد مدل رگرسیون مربوط به تنش شد.

ژنوتیپ‏های 1514KC.، 4382KC.، 4419 KC.و 4407 KC. (از اصفهان)، 142KC. (از خوی)، 3100 KC. (از مشهد)، 1143KC. و 388 KC. (از ایران با منشاء داخلی ناشناخته) و 7106 KC. (از ایالات متحده آمریکا) با عملکرد دانه برتر در شرایط تنش نسبت به ارقام شاهد مورد انتخاب قرار گرفتند. با توجه به همبستگی بالای شاخص های STI، GMP و MP با صفات عملکرد دانه در شرایط نرمال و تنش، این شاخص ها به عنوان مناسب ترین معیارهای گزینش برای ژنوتیپ های گندم نان متحمل به تنش شوری شناسایی شدند.