نشانه شناسی نقوش سرسنجاق های عصر آهن زاگرس مرکزی

سنجاق های عصر آهن زاگرس مرکزی شامل دو گروه عمده ی سنجاق های میله ای و سنجاق های دارای سرسنجاق است. سنجاق های دارای سرسنجاق خود در سه گروه: قالبی، مشبک و دارای سر صفحه ای طبقه بندی می شوند. در این گروه سرسنجاق ها، دارای نقش مایه های خیره کننده ی انسانی، حیوانی، انسان شاخ دار، موجودات ترکیبی، گیاهی، هندسی و انتزاعی هستند که با استفاده از دو تکنیک عمده ی قالب گیری و چکش کاری ورقه های مفرغی ایجاد شده اند. پژوهشگران مختلفی در ارتباط با چیستی ماهیت این نقش مایه ها نظراتی را ابراز کرده اند که عمده ی آن ها، نسبت دادن این نقش مایه ها به برخی از خدایان ایرانی و بین النهرینی است. این نظریات برمبنای نمادشناسی سنتی است که برروی نقش مایه های تعداد معدودی از سرسنجاق انجام گرفته است. نظریات مطرح نیز دارای پایه های علمی بسیار شکننده و غیرقابل اثباتی هستند که بیشتر براساس تفسیرهای شخصی پژوهشگران بیان شده اند. در پژوهش حاضر برای پاسخ به چیستی ماهیت نقش مایه های به کار رفته برروی سرسنجاق ها از روش نشانه شناسی ساختارگرایانه سوسور استفاده شده است و تعداد 145 عدد سرسنجاق دارای نقش مایه را به عنوان یک مجموعه ی نظام مند و دارای ارتباط با هم، و با فرض آن که نقوش براساس یک گروه اصول منطقی کنار هم اجرا شده اند، مورد مطالعه قرار گرفته اند. به منظور تحلیل روابط ساختاری مجموعه نقوش موجود برروی سرسنجاق ها اقدام به شناسایی گروه های هم نشین (روابط منطقی میان نقوش) و جانشینی (قابلیت استقرار نقوش به جای یکدیگر) گردیده است. گروه های هم نشینی و جانشینی شناسایی شده برروی سرسنجاق ها شامل سه گروه مردانه، زنانه و انسان شاخ دار است و با بهره گیری از این نظر که صورت های انسانی بیانگر خدایان برروی سرسنجاق ها هستند، می توان این نظریه ی جامع را عنوان کرد که برروی سرسنجاق ها سه خدای مردانه، زنانه و جهان زیرین اجرا شده است و نقش مایه های موجود در هر یک از گروه های جانشینی و هم نشینی این خدایان به عنوان همراه این خدایان و در نبود ایشان به عنوان نشانه هایی از این سه خدا برروی سرسنجاق ها اجرا شده اند. در بین سرسنجاق ها دو گروه هم نشینی مشترک نیز بین نقش مایه های خدای مردانه و زنانه به اجرا درآمده است که به ترتیب نشانه هایی از غلبه ی خدای زنانه بر مردانه و پیوند بین این دو خدا است.