مقایسه ی تطبیقی گونه شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره های قاجار و پهلوی خانه های سنتی شهر کرمانشاه

خانه های سنتی مهم ترین مکان برای نشان دادن سبک زندگی در گذشته هستند. عدم شناخت و درک این ساختمان ها به تدریج ساختار خانه ها را به سمت جایگزینی این ساختمان ها با ساختمان های معاصر هدایت می کند. کرمانشاه شهری با تاریخچه ی غنی و محلات تاریخی روزگاری بسیاری از خانه های ارزشمند را در خود جای داده بود؛ اما به واسطه جنگ تحمیلی، توسعه، مهاجرت، تغییر سبک زندگی، بخش های وسیعی از بافت و خانه های ارزشمند شهر دچار تغییر شده است. این پژوهش به گونه شناسی خانه های تاریخی کرمانشاه در عهد قاجار و پهلوی می پردازد؛ این گونه شناسی شامل موضوعاتی ازجمله نظام کالبدی، چیدمان فضایی، ارتباطات کالبدی، شیوه های تعریف فضا (فضای باز، فضای پوشیده، فضای بسته) می باشد. هدف از این مطالعه و بررسی الگوشناسی ابنیه جهت بهبود این بناهای ارزشمند و نجات آن ها در برابر پیدایش بناهای غیرمتعارف است . برآیند این پژوهش امکان تفکیک و دسته بندی خانه های تاریخی شهر کرمانشاه را براساس ویژگی های شکل و فرم را فراهم می آورد. این مقاله به دنبال پاسخ گویی به دو پرسش است؛ خانه های سنتی در شهر کرمانشاه به چند گونه قابل دسته بندی هستند؟ الگوهای استخراج شده از خانه های دوره ی قاجار و پهلوی چیست؟ روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و اسنادی (کتابخانه ای) و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. نتایج به دست آمده نشان می دهد، خانه های دوره ی قاجار ساختاری درون گرا و در اواخر دوره ی قاجار به صورت درون گرا-برون گرا و در دوره ی پهلوی به صورت برون گرا بود که این تحول متاثر از بسیاری از فاکتورها از جمله تغییرات ناشی از دگرگونی الگوی معماری، تاثیرات معماری غرب و تحول در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه در این دوران می شود؛ همچنین خانه ها در دوره ی قاجار به صورت یک حیاطه، دوحیاطه، سه حیاطه، و چهارحیاطه بوده اند، ولی در دوره ی پهلوی به یک حیاطه تغییر یافته اند. حذف تدریجی هشتی، انتقال آشپزخانه از زیرزمین و حیاط اختصاصی در دوره ی قاجار به حیاط و در ارتباط با آن در دوره ی پهلوی، انتقال راه پله از گوشه ها به محور اصلی بنا هم از دیگر تغییرات این دوره است. کاهش فضای بسته و افزایش فضای باز هم ازجمله تغییرات خانه های تاریخی در دوره ی پهلوی است؛ همچنین سه گونه ی سنتی، فرنگی و تلفیقی در این خانه ها مشاهده گردید.