بررسی نقش وقف در توسعه و رشد فضاهای شهری در دوره ی قاجار (مطالعه ی موردی: بافت تاریخی شهر کرمانشاه)

نظام وقف، نه تنها موجد ساخت بسیاری از فضاها و عناصر باارزش شهرها بوده است؛ بلکه پیوند نزدیک موقوفات با امور مذهبی، سبب ماندگاری فضاهای موقوفه ی شهری طی زمان شده است. پیوستگی وقف با اسلام باعث شده که توجه شایانی از سوی جامعه نسبت به آن به عمل آید؛ به طوری که در تاریخ دوره ی اسلامی مدارس علمیه، مساجد، تکایا، کاروانسراها، حمام ها و بازارچه های بسیاری دیده می شود که محصول وقف هستند. در شهر کرمانشاه گرایش به وقف در دوره ی قاجار بیشتر از دوره های قبل مورد توجه عمومی واقع می شود؛ به ویژه با روی کار آمدن «محمد علی میرزای دولتشاه» و «عماد الدوله» از فرزندان و نوادگان فتحعلی شاه رونق بیشتری می یابد. با توجه به ضرورت گفته شده ، این پژوهش درنظر دارد تا با استفاده از اسناد دست اول تاریخی، اعم از موقوفه ها و رقبات و آثار مکتوب پژوهشگرانی که در این رابطه پژوهش نموده اند، عناصر مهم معماری و شهرسازی کرمانشاه را در دوره ی قاجار تجزیه و تحلیل کند؛ از این رو مسئله ی اساسی پژوهش این ست که وقف به عنوان یک عامل مذهبی، چه نقشی در توسعه و رونق شهر کرمانشاه در دوره ی قاجار داشته است؟ فرض مورد نظر آن ست که با حمایت شاهزادگان قاجاری از نظام وقف و رونق اقتصادی ایجاد شده در این دوره، وقف بناهای متعدد به میزان قابل توجهی توسعه می یابد؛ چنان که بناهای مهم شهر از قبیل: مساجد، تکایا، دکان ها و کاروانسراها، حاصل وقف بوده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که بناهای موقوفه باعث محافظت و پایداری بناهای شهر کرمانشاه تا به امروز شده است. این بناها با واقع شدن در نقاط کلیدی شهر اعم از مرکز محلات (مساجد)، بازار و محدوده ی ارگ سلطنتی، توانسته اند نقش قابل توجهی در رونق و توسعه ی شهر در دوره ی قاجار داشته باشند.