زیبایی شناسی خنیا و ترانه در پیوند با آوازهای دشتی و بیات اصفهان

هدف مقاله حاضر، پاسخ دادن به این فرضیه است که می گوید: «موسیقی کلامی ایران، یعنی موسیقی ایرانی پیوندخورده به شعر فارسی، «محدود» و «محزون» است». در این جستار تلاش شده تا بر پایه زیبایی شناسی خنیا (= سرود) و تصنیف (= ترانه)، نمونه هایی از راه نقد کاربردی بررسی گردد و ثابت شود که موسیقی آوازی و کلامی ایران درست مانند موسیقی آوازی و کلامی دیگر کشورهای جهان به همان نسبت که می تواند غمگین باشد، می تواند شاد هم باشد! همچنین، به همان نسبت که می تواند محدود باشد، می تواند گسترده هم باشد! ضمنا با تحلیل نمونه ها معلوم شده است که غمگین یا شاد بودن «شعر ترانه» و «غزل آواز»، و [«نوع ریتم» و «وزن شعر»]، هر کدام می توانند تا حدودی در میزان غم و شادی «متن موزیکال» یا «پارتیتور» تاثیراتی داشته باشند و علاوه بر این ها این قبیل تاثیرات، اختصاص به موسیقی کلامی ایران ندارد؛ و سرانجام، دانستیم  که همه آوازهای ایرانی، حتی غمگین ترین آن ها [= مثلا آوازهای دشتی و بیات اصفهان]، هرچند با «گام مینور» در موسیقی غربی نزدیکی و شباهت دارند، اما دارای ظرفیت های فوق العاده ای هستند، به گونه ای که می توان حماسی ترین سرودها را در گستره های آن ها ساخت و شادترین تصنیف ها را در دامنه های آنها سرود.