راهبردهای کشورهای شرق آسیا در مواجهه موثر با کووید-19: درس آموخته هایی برای ایران

شیوع ویروس جدید کرونا موسوم به کووید- 19 در چین در اواخر سال 2019 و سپس روند سریع همه گیری آن در نقاط مختلف دنیا نگرانی های زیادی را در کشورهای مختلف به وجود آورده است. سرعت بالای انتشار ویروس باعث شده کشورها با حجم وسیعی از افراد مبتلا روبرو شوند. به طوریکه تا تاریخ 15 مارس 2020، 163هزار نفر در سراسر دنیا به این ویروس مبتلا شده اند. هرچند تا همین تاریخ بیش از 76 هزار نفر نیز بهبود یافته اند. لیکن میزان ابتلا همچنان حالت افزایشی دارد. این میزان ابتلا در مدتی کمتر از 3 ماه اتفاق افتاده است. همچنین عدم وجود درمان اختصاصی قطعی نیز باعث شده تا با بیش از 6 هزار مرگ در طی این مدت روبه رو شویم (1). شاه بیت مواجهه موثر با بیماری های ویروسی واگیردار پیشگیری است. به نظر می رسد در مقطع کنونی لازم است اولویت پیشگیری بر درمان بیش از هر زمان دیگری از حالت شعاری خارج شده و به مساله ای محسوس و ضرورتی مورد نیاز تبدیل گردد. اما کشورهای مختلف چگونه و تا چه حدی توانسته اند این شعار را عملی نمایند. اگر بخواهیم به داستان مواجهه کشورهای مختلف با این ویروس وارد شویم ابتدا باید از چین شروع کنیم. کشوری با جمعیتی میلیاردی، شهرهایی پرجمعیت و میلیونی، اماکنی شلوغ و مردمی پر جنب و جوش که برای اولین بار ویروس جدید کرونا از آنجا سر بر آورد. از تاریخ 31 دسامبر 2019 که کمیسیون بهداشت و درمان در ووهان چین تعدادی از موارد پنومونی با اتیولوژی ناشناخته را در این شهر گزارش کردند تا تاریخ 7 ژانویه 2020 که مقامات چینی در تعامل با سازمان بهداشت جهانی متوجه یک کرونا ویروس جدید شدند، تنها 7 روز طول کشید و چین بلافاصله اقدامات ایزوله سازی و قرنطینه را آغاز کرد. اقدامات پیشگیرانه چینی ها مبتنی بر سیاست بیماریابی در اماکن عمومی و حتی خانه ها تا قرنطینه مناطق و شهرهای آلوده و ایجاد محدودیت های آمد و شد برای میلیون ها نفر ساکنین این مناطق بوده است. چینی ها کمیته مرکزی (رهبری پاسخ به اپیدمی) را به رهبری نخست وزیر و کمیته استانی را به رهبری استاندار تشکیل دادند. قرنطینه تمامی شهرهای مرکز شیوع ویروس در استان هوبی، برقراری مقررات منع رفت و آمد در شهرهای تحت قرنطینه، ایجاد تیم های نظارت مرکزی و گسیل آن ها به مراکز استان های درگیر از سوی دولت مرکزی، بسیج تمامی امکانات دستگاه های دولتی و بیمارستان ها، افزایش طول دوره تعطیلی سال نو چینی، کنترل ترافیک، لغو تمامی اجتماعات و تقویت آموزش بهداشت عمومی از مهمترین اقدامات دولت چین در مواجهه موثر با این ویروس بود. آن ها توانستند با چنین اقدام هایی روند ابتلا به ویروس جدید و روند مرگ و میر ناشی از آن را به تدریج کاهشی کنند. به طوریکه اخیرا شهر ووهان نیز از قرنطینه خارج شده است (4-2). کره جنوبی دیگر کشوری است که مواجه مردم این کشور با ویروس زیاد می باشد. مسوولین کره جنوبی در ابتدا تصور درستی از میزان جدی بودن موضوع نداشتند، با اینکه نکات بهداشتی را دائما به شهروندان خود گوشزد می کردند اما در مناطق آلوده قوانین منع رفت و آمد وضع نشده بود و حتی کسب وکارها نیز به کار خود ادامه می دادند. با گسترش قابل ملاحظه بیماری در این کشور، دولت کره جنوبی متوجه ابعاد فاجعه شد و از اواسط فوریه شدیدترین تدابیر قرنطینه را برای برخی شهرها و استان گیونگ سانگ شمالی در نظر گرفت. تعطیلی مراکز آموزش عالی و مدارس برای دوره ای طولانی، جلوگیری از گردهمایی ها و برگزاری تجمعات، قرنطینه کردن محل هایی که شیوع ویروس در آن ها سریع بوده، استفاده از نقشه های الکترونیکی برای شناسایی مبتلایان و آگاهی از نحوه تردد و جابجایی آن ها، قرنطینه سخت گیرانه مبتلایان، تخصیص بودجه مکمل برای مبارزه با کرونا و افزایش سطح هشدارها از جمله اقدامات دیگر کره ای ها بوده است (6،5). هنگ کنگ نیز علی رغم همسایگی با چین و ارتباطات بسیار وسیع با این کشور توانسته موفقیت خوبی را در کنترل این ویروس به دست آورد. اهم اقدامات هنگ کنگ شامل؛ وضع مقررات سختگیرانه و مجازات سنگین برای افرادی که مقررات را رعایت نمی کنند، اختصاص یارانه به همه شهروندان برای جبران خسارت تعطیلی کسب و کارهای خصوصی، پرداخت وام کم بهره به کسب و کارهای بزرگ و توزیع رایگان ماسک و کالاهای بهداشتی برای جمعیت فقیر بوده است (7). دیگر کشور شرق آسیایی متاثر از این ویروس ژاپن بوده که علی رغم داشتن جمعیت آسیب پذیر سالمند، میزان مرگ و میر ناشی از ویروس را در سطح بسیار پایینی نگه داشته اند. آن ها با اقداماتی همچون؛ ترویج دورکاری ادارات و شرکت های بزرگ و کوچک، واگذاری برخی از تصمیم گیری ها به دولت های محلی بر اساس دستورالعمل های وزارت بهداشت، تعطیلی بلند مدت مدارس و دانشگاه ها و ارائه یارانه به کارگران و کارمندان جهت ماندن در منزل برای مراقبت از کودکان، تعطیلی کلیه تجمعات و اماکن عمومی و افزایش ظرفیت انجام تست های تشخیصی به حدود 4 هزار مورد در روز، توانسته اند مواجهه مناسبی با شیوع این ویروس داشته باشند (8). در ایران شیوع این ویروس، در تاریخ 29 بهمن 1398 به طور رسمی اعلام شد. در حال حاضر روند ابتلا و مرگ گزارش شده در ایران نگران کننده به نظر می رسد، اما محدودیت ها و محرومیت های حاصل از تحریم های بین المللی، ناشناخته بودن بیماری، عدم استفاده کارآمد از ظرفیت فناوری اطلاعات در مدیریت افکار عمومی و فقدان نگاه فرابخشی به مساله سلامت، موجب ظهور ترس و بروز واکنش های هیجانی در جامعه گردیده است. نگاهی به  سیاست ها و  اقدامات  کلیدی اولین کشور های درگیر با ویروس در شرق آسیا که پیش تر بدان اشاره گردید، نشان می دهد وقوع یک اپیدمی فقط یک مساله مهم سلامتی نیست بلکه ابعاد و پیامدهای آن فراتر از نظام سلامت بوده و همه بخش های یک کشور را تحت تاثیر قرار می دهد. تجربه کشورهای درگیر بیماری نشان می دهد تمامی سیاست ها و اقدامات در راستای کمک به قطع زنجیره انتقال و کاهش انتشار ویروس از طریق کاهش تماس و افزایش فاصله فیزیکی بین افراد مشکوک و سالم می باشد. از طرف دیگر با در نظر گرفتن این مساله که عمده انتقال در جامعه و مکان های عمومی صورت می گیرد راهبردهای  ارایه شده در این نوشتار بر مدیریت مکان های عمومی، کاهش تماس انسان با انسان، افزایش فاصله فیزیکی اجتماعی، محدودیت مسافرت های درون و برون شهری و تاکید بر قرنطینه مبتنی بر خانه می باشد.  اولین و اساسی ترین اقدام، تشکیل مرکز فرماندهی مدیریت کنترل و پیشگیری با هدایت مستقیم بالاترین مقام رسمی کشور از جمله رئیس جمهور یا معاون اول ایشان با تاکید بر همراهی فعال همه دستگاه های ذیربط می باشد. فرهنگ سازی و ارائه آموزش های لازم به طور گسترده به عموم مردم در خصوص روند فعلی همه گیری و روش های پیشگیری از ابتلا به بیماری شامل: رعایت بهداشت فردی، ماندن در خانه و احتراز از برگزاری تجمعات فامیلی و مراسم های مختلف صورت پذیرد. همزمان دولت مقررات و مشوق های لازم در این زمینه را فراهم و اجرایی کند. در گام بعدی بایستی کلیه مکان های عمومی و محل های تجمع علمی، اجتماعی، فرهنگی، هنری و ورزشی، کافه ها و رستوران ها و موارد مشابه تعطیل شوند و مقررات و مشوق های لازم برای کسب و کارها، تدوین و اجرا شود. در خصوص حمل و نقل بین شهری و درون شهری با در نظر گرفتن سطح بندی مناطق آلوده (وضعیت قرمز) و کمتر آلوده (وضعیت نارنجی) طیفی از محدودیت های رفت و آمد به طور مثال توقف کامل تا محدودیت در رفت و آمد ها و انجام غربالگری در ایستگاه های جابجایی مسافر و مبادی ورود و خروج شهر و بیماریابی استاندارد و فعال اقدام نمود. لازم است تمامی پروتکل های تشخیصی و درمانی، به روز رسانی شده و  هم زمان اهتمام وزارت بهداشت بر فراهم آوردن تمام امکانات برای ایستگاه های غربالگری، آزمایشگاه های تشخیصی و مراکز درمانی باشد.  مراکز ارائه دهنده خدمات دولتی مانند بانک ها به صورت محدود و شیفت بندی شده به ارائه خدمت پرداخته و ارائه خدمات الکترونیک و دور کاری به سرعت تسهیل گردد. در خصوص افراد آسیب پذیر و سالمندان، بیماریابی به صورت فعال و از طریق ظرفیت مراکز بهداشتی و درمانی و خانه های بهداشت صورت پذیرد و آموزش های اختصاصی برای این افراد در جهت پیشگیری از ابتلا به طور گسترده تری ارائه گردد. کلیه این اقدامات به صورت فعال و با دادن اختیارات لازم باید در سطح استان ها و با هدایت استانداران صورت پذیرد. هم زمان با این اقدامات، تقویت کمپین های اطلاع رسانی و آموزشی و ارایه مشوق ها و حمایت های لازم به افراد، خانواده ها و کسب و کارها در راستای حمایت از ماندن در خانه و استفاده از ظرفیت سیستم پزشکی از راه دور موجب خواهد شد دولت در کوتاه ترین زمان مدیریت همه گیری را انجام داده و روند ابتلا و مرگ و میر را نزولی کند.