تحلیل پتانسیل فرآیند فرسایش بادی و گرد و غبار با تطبیق سیستم الگوی چرخندی بادها در چاله دامغان

نواحی بیابانی، گسترده ترین زیست بوم کره ی زمین، بیش از یک سوم سطح آن را فراگرفته است و بخش عمده ای از ایران، متاثر از شرایط اقلیمی در این قلمرو قرار دارد. فرسایش بادی به دلیل تداوم و وسعت عمل فرسایندگی در زمان و مکان به ویژه در مناطق خشک، پتانسیل تخریب بالایی دارد. این پژوهش در حوضه ی دامغان که پلایای حاج علی قلی در آن متاثر از فرسایش بادی می باشد انجام شده است. داده های مورد استفاده در آن عبارتند از: داده های کتابخانه ای، آمار سازمان هواشناسی، نقشه ها، تصاویر ماهواره ای، داده های میدانی و آزمایشگاهی. در ابتدا براساس اطلاعات نقشه های ژئومورفولوژی، زمین شناسی، خاک، پوشش گیاهی، شیب، کاربری اراضی و... رخساره های ژئومورفولوژی منطقه مشخص و با استفاده از مدل تعیین پتانسیل فرسایش بادی (اریفر)، 9 عامل موثر در این فرآیند بررسی و کلاس فرسایشی هر رخساره (میزان رسوب دهی) تعیین شد. همچنین باد منطقه به عنوان عامل محرک فرسایش بادی، با استفاده از داده های ساعتی 4 ایستگاه سینوپتیک سازمان هواشناسی کشور در محدوده ی حوضه ی دامغان در بازه زمانی (2003-2019) بررسی و گلباد سالانه برای تعیین سمت و سرعت آن رسم شد. پس از شناخت نسبی از وضعیت فرآیند باد برای تعیین سیستم الگوی چرخندی و محلی آن، از ویژگی های شواهد لندفرم های فرسایش بادی (جهت و توزیع پراکندگی) مانند برخان ها، ریگ ها، پیکان های ماسه ای و... در بازدید های میدانی استفاده شد. سپس برای تشخیص تاثیر اندازه ذرات در عملکرد فرسایش بادی و مخاطره ی گرد و غبار در این چاله، 38 نمونه از رسوبات کواترنری از مناطق حاشیه ای پلایا برای آزمایش های رسوبی برداشت شد. نتایج حاکی از آن است که یک سیستم سیکلونی ترمال به توزیع ماسه های بادی در حاشیه ی پلایا منجر شده است. همچنین براساس داده های باد و اندازه ذرات، حرکت رسوبات در منطقه به صورت جهشی، سپس معلق و خزشی (غلطان) بوده است. همچنین فرسایش بادی به ایجاد لندفرم ها منجر شده است و مخاطره ی گرد و غبار در منطقه، عملکرد ضعیف تری نسبت به آن دارد.