پروانه خار یا پروانه رنگارنگ Vanessa cardui L. (Lepidoptera: Nymphalidae)رقیبی برای زنبورعسل در مناطق زنبورداری؟

جمعیت پروانه رنگارنگ Vanessa cardui  L. در بعضی سال ها به دلیل افزایش بارندگی و پوشش گیاهی افزایش یافته و به وفور در باغ ها، مزارع و مراتع روی گل ها دیده می شوند که مشکلاتی را برای کشاورزان و زنبورداران به وجود می آورند. اواخر زمستان 1397 و بهار 1398 جمعیت این پروانه ها در بعضی مناطق ایران بالا رفت و مشکلاتی برای زنبورداران به وجود آورد چرا که این پروانه با جمعیت فراوان و تغذیه از شهد گیاهان منطقه، به عنوان رقیبی در مقابل زنبورهای عسل قرار گرفت. این پروانه ها برای تکمیل چرخه زندگی چند نسلی خود به زیستگاه های گرمسیری و معتدله وابسته هستند. طول دوره هر نسل در این مناطق بین 33 تا 44 روز و در مناطق معتدله و سردسیر به 60 روز  و یا بیش از آن هم می رسد. پروانه ها پس از خروج از شفیره 24-10 روز زنده می مانند، اما دوام این پروانه ها طی نسل های متمادی از تخم تا زمان مرگ حدود یک سال است. هر پروانه ماده در طول زندگی خود حدود 500 تخم می گذارد و قادر است چندین نسل را در طول مهاجرت به وجود بیاورد. پروانه خار؟ پراکندگی بسیار وسیعی دارد و در قاره های آسیا، اروپا، آفریقا و امریکا به وفور یافت می شود و در استرالیا نیز انتشار دارد، اما از جنوب استرالیا و قطب جنوب گزارش نشده است لذا پروانه همه جایی[1]  قلمداد می شود. در ایران نیز این پروانه از اکثر استان های کشور گزارش شده است. در بهار سال 1371 نیز پروانه خار؟ با جمعیتی زیاد و حتی با جمعیتی بیشتر از بهار 1398 در ایران دیده شده بود و خسارت هایی به زنبورداران بعضی مناطق وارد کرده بود. البته در سال 1371 عمده جمعیت پروانه ها در جنوب کشور وجود داشت و به ندرت به مناطق شمالی و معتدل کشورکوچ کرده بود ولی در سال 1398 با جمعیت زیاد به مناطق شمالی مهاجرت و برای کشاورزان و زنبورداران ایجاد نگرانی نمود. این پروانه مهاجرت های طولانی دارد. دو مسیر مهاجرتی این گونه بین شمال آفریقا و اروپا و نیز بین آمریکای شمالی و جنوبی به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته اند.پروانه ها در طول این مهاجرت مسافتی بالغ بر 15000 کیلومتر طی می کنند. مهاجرت پروانه خار؟ از کشورهای شمال آفریقا به شمال شرقی اسپانیا  به کمک باد صورت می گیرد و پدیده های جوی در مهاجرت آن ها نقش دارند. پروانه های رنگارنگ یا پروانه خار؟ از بیش از 100 میزبان گیاهی تغذیه می کنند. گیاهانی که این پروانه معمولا از شهد گل های آن ها استفاده می کند، شیرساز، شبدر، گاوزبان ایتالیایی، مریم گلی، نعنا چمنی، آویشن،گل ناز، گل گندم،بادآورد، خارپنبه و بومادران هستند که در بسیاری از مناطق یافت می شوند. زمانی که این پروانه ها به فراوانی در طبیعت یافت می شوند به عنوان رقیبی برای زنبورعسل و سایر گونه های گرده افشان، در استفاده از شهد گل های گیاهان دگرگشن عمل می کنند. این پروانه با مصرف شهد گل ها موجب کاهش شهد قابل دسترس برای زنبوران عسل می شود و سبب افزایش نیاز به تغذیه کلنی ها با شربت شکر و در نتیجه افزایش هزینه های زنبورداران می شود. در طی این مدت، گرده مورد استفاده زنبورها در مناطق مذکور مورد تعرض این پروانه قرار نمی گیرد. با وجود بارندگی های زیاد در زمستان 1397 و اوایل بهار 1398، کلنی های مستقر در اغلب کوهپایه های البرز، با وجود سرسبزی و پوشش گیاهی مناسب از تولید قابل قبولی برخوردار نبودند و زنبورداران برای پایداری کلنی های خود ناگزیر بودند زمان بیشتری را در طول بهار به تغذیه کلنی ها بپردازند تا کمبود شهد حاصل از عدم تداوم بارندگی در بهار و طغیان پروانه خار را در منطقه جبران کنند. در طی این مدت این وضعیت در زنبورستان های مستقر در غرب کشور و رشته کوه های زاگرس شدت کمتری داشت و تولید عسل در زنبورستان های غرب کشور بیشتر بود. به نظر می رسد که با توجه به موارد مذکور در زمان ظهور این پروانه ها، استقرار کلنی ها در مسیرهای دور از کوچ پروانه ها باعث کاهش تاثیرات منفی آن ها می شود.