امکان و امتناع خردورزی سیاسی در حکمت متعالیه

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که آیا حکمت صدرایی واجد اندیشه سیاسی است؟ و می توان از حکمت سیاسی متعالیه سخن گفت یا خیر؟ در راستای پاسخ به این پرسش، دیدگاه های رقیب ذیل دو گروه قایلان به عدم امکان خردورزی سیاسی و قایلان به امکان خردورزی سیاسی دسته بندی گردید. نتایج پژوهش که به روش توصیفی- تحلیل انجام شد، حاکی از آن است که امتناع به یک معنا و امکان نیز در یک ساحت از خردورزی سیاسی در حکمت متعالیه درست و پذیرفتنی است. امتناع خردورزی سیاسی به معنای امتناع وجود مباحث سیاست و فلسفه سیاسی در آثار ملاصدرا، پذیرفته نیست، چون حتی قایلان به انحطاط هم به وجود برخی اشارات مختصر در آثار ملاصدرا اذعان داشته و بنا به نظر ایشان، این مطالب صرفا تکرار مباحث پیشینیان نیست، اگرچه ملاصدرا از آثار گذشتگان تغذیه کرده است. امتناع خردورزی سیاسی در معنای امتناع استخراج مبانی سیاست و فلسفه سیاسی از حکمت متعالیه، پذیرفتنی است، چون از اصول متافیزیکی صرف نمی توان مبانی و دیدگاه سیاسی خاصی را نتیجه گرفت، بلکه اصول متافیزیکی قابل تطبیق انحصاری بر زمان و مکان و شرایط خاص نیست. امکان در ساحت نخست آن، یعنی وجود مباحث سیاسی در آثار صدرا، پذیرفته است. امکان در ساحت دوم، به معنای ظرفیت حکمت متعالیه برای استخراج یک فلسفه سیاسی منسجم، تنها هنگامی پذیرفتنی است که ثابت شود اصول و مبانی فلسفی خاص فقط با نظام سیاسی ویژه ای منطقا ارتباط دارد، وگرنه می توان دو یا چند فلسفه سیاسی کاملا متضاد را از اصول واحدی استنتاج کرد.