چشم انداز آبیاری چگالشی در بهبود بهره ‍وری آب

آب عامل عمده در تولید محصولات و مواد غذایی و پایداری زیست بوم محسوب می شود. نیاز به منابع آبی روز به روز افزایش می یابد. با توجه به کمبود آب و خشک بودن بسیاری از عرصه ها، توسعه فناوری های جدید تامین نیاز آبی گیاه در مرحله استقرار یا پس از آن حایز اهمیت است. حل مشکل کم آبی، نیازمند توسعه فناوری های نوین است. چگالش بخار در خاک، روشی نوین و در حال توسعه بوده که با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر دارای قابلیت در افزایش راندمان مصرف آب است. در این روش، با استفاده از انرژی خورشید، بخار آب به طور مستقیم به ناحیه ریشه منتقل شده و رطوبت خاک را بالا می برد. هدف پژوهش حاضر، بررسی کارایی سامانه آبیاری تبخیری-تقطیری در افزایش بهره وری آب و امکان سنجی افزایش رطوبت خاک های مختلف بهبود یافته با مواد آلی است. در این روش، برای افزایش چگالش، بخار آب تولیدی وارد لوله های هادی بخار شده و پس از تقطیر منجر به افزایش رطوبت خاک می شود. در این پژوهش، ابتدا تعدادی آزمایش در فلوم های کوچک انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد که رطوبت چگالش یافته در خاک با مواد آلی، 11 درصد بیشتر از همان خاک بدون ماده آلی بود. سپس، با توجه به امکان افزایش رطوبت با این روش، آزمایش ها در گلدان های بزرگ تری انجام شد. نتیجه تجزیه واریانس اثر متقابل بافت خاک، دمای بخار و مواد آلی نشان داد که پارامترها تاثیر معنی داری بر جذب رطوبت بخار ندارند. بر اساس نتایج به دست آمده، خاک با بافت متوسط، 35 درصد ماده آلی و بخار 45 درجه سانتی گراد با لوله هادی پوشش دار از شرایط بهتری نسبت به بقیه تیمارها از نظر جذب رطوبت برخوردار بود. بخار دمیده به درون لوله های هادی بخار در فلوم و گلدان ها برای آزمون خاک با دو دمای 45 و 55 درجه سانتی گراد بود که برای کشت گیاه، بخار 30 درجه سانتی گراد انتخاب شد. پس از تعیین دمای مناسب و انتخاب بافت خاک، کشت گیاه با روش آبیاری تبخیری-تقطیری و مقایسه آب مصرفی با کشت گلخانه ای و مزرعه ای صورت گرفت. خاک انتخابی، برای کشت کاهو در شرایط کنترل شده و با آبیاری تبخیری-تقطیری، متوسط و در ترکیب با 35 درصد ماده آلی و لوله هادی با پوشش و همچنین، دمای بخار 30 درجه سانتی گراد تعیین شد. نتایج این پژوهش نشان داد که پس از برداشت محصول و رشد کامل کاهو در هر سه شرایط، تولید به ازای مصرف یک متر مکعب آب برای کاهو در روش تبخیری-تقطیری، گلخانه و مزرعه به ترتیب 1250، 333 و 75.5 کیلوگرم است. کارایی مصرف آب در تمامی تیمارها بررسی شد و نتایج نشان داد که با احتمال 99 درصد، اختلاف معنی دار بین روش های مختلف آبیاری وجود دارد، به طوری که کارایی مناسب مصرف آب در تیمار آبیاری تبخیری-تقطیری است. آب مصرفی در طی دوران رشد در گلخانه در حدود چهار برابر روش آبیاری تبخیری-تقطیری و در مزرعه حدودا 21 برابر روش آبیاری تبخیری-تقطیری برای تولید کاهو (متوسط یک متر مربع) بوده که این ارقام نشان </sub>دهنده کاهش چشمگیر استفاده از آب با روش یاد شده است. با بررسی وزن ماده خشک کاهو در هر سه روش، نتایج حاکی از آن است که در تمامی نمونه های برداشت شده از آبیاری تبخیری-تقطیری، گلخانه و مزرعه، به طور متوسط ماده خشک 12.5 درصد بوده و به طور متوسط  87.5 درصد آب که این امر نشان از کیفیت یکسان محصول در هر سه روش است.