ارزیابی کارایی مدل تجربی نمره دهی فاکتوریل در مناطقی از ایران

فرسایش تشدیدی خاک و تولید و انتقال مقادیر زیاد رسوب از معضلات مهم بسیاری از مناطق کشور ایران است. برای کاهش اثرات سوء این معضل از طریق انجام اقدامات حفاظت خاک و آبخیزداری، اطلاع از میزان فرسایش خاک و تولید رسوب و به عبارتی شناسایی مناطق بحرانی ضرورت دارد. با توجه به فقدان ایستگاه اندازه گیری در خروجی آبخیزهای کوچک، مدل های تجربی ابزار مناسبی برای تخمین فرسایش خاک و رسوب دهی می باشند. یکی از این روش ها که بر اساس داده های رسوب مناطق مدیترانه ای ابداع شده، مدل تجربی نمره دهی فاکتوریل (FSM) است. بر همین اساس هدف اصلی این تحقیق، بررسی میزان هم خوانی برآوردهای این مدل تجربی و مقدار مشاهده ای رسوب در مناطق منتخب کشور می باشد. به همین منظور، 58 حوضه واجد اطلاعات رسوب دهی در استان های سمنان، مرکزی، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان غربی، لرستان، فارس، گلستان و خراسان رضوی برای مقایسه با مقادیر برآوردی مدل انتخاب شدند. برای محاسبه رسوب دهی حوضه ها، لایه های اطلاعاتی لازم برای مدل FSM بررسی و امتیازهای مربوطه داده شد. مقایسه نتایج نشان داد که تمامی تخمین های مدل اصلی (قبل از واسنجی) چند برابر بیش تر از مقادیر رسوب اندازه گیری شده مخازن (44/0 تا 64/459 تن بر کیلومتر مربع در سال) هستند. به منظور اصلاح ضرایب، واسنجی در قالب دو سناریو، یک بار با کل داده ها و بار دیگر پس از تقسیم به سه منطقه جغرافیایی انجام گرفت که سبب بهبود قابل توجه برآوردها شد. به طوری که ضریب کارایی Nash‐Sutcliffe برای کل ایستگاه ها، 39/0 و برای مناطق مرکزی، زاگرس و شمال شرقی به ترتیب 51/0، 66/0 و 78/0 به دست آمدند. به همین دلیل توصیه می شود که از کاربرد مدل FSM بدون واسنجی خودداری شود. هم چنین، طبق نتایج به دست آمده می توان جمع بندی نمود که واسنجی منطقه ای مدل تجربی FSM، نتایج بهتری دارد.