طبقه بندی واژه های مرکب زبان فارسی از منظر نظریه صرف توزیعی

تمام زبان های دنیا از شیوه های مختلفی برای خلق واژه های جدید بهره می برند. یکی از این فرایندها ترکیب است. ترکیب از جمله مقولاتی است که بسیاری از زبان شناسان ایرانی و غیر ایرانی از دیرباز مورد توجه و مطالعه قرار داده اند و این امر را می توان به سادگی با مراجعه به مقالات متعدد در این باب و فهرست مطالب کتاب های بی شماری که در زمینه صرف یا دستور نوشته شده اند، مشاهده کرد. بسیاری از تحلیلگران حوزه ساختواژه بخشی از آثار خود را به این موضوع اختصاص داده اند. شاید زایا بودن فرایند ترکیب، دلیلی موجه برای این امر در بسیاری از زبان ها، از جمله فارسی و انگلیسی، است. مراد از ترکیب فرایندی است که به وسیله آن دست کم دو ریشه به هم می پیوندند و یک واژه مرکب می سازند. ترکیب در کنار اشتقاق پربسامدترین روش واژه سازی در زبان فارسی است. طبقه بندی و تحلیل واژه های مرکب یکی از موضوع های بحث برانگیز در پژوهش های زبان شناسی است و تقریبا هر پژوهشگری که به طبقه بندی واژه های مرکب پرداخته، از راه و رسم و دیدگاه خود برای شناسایی گونه های متعدد آن استفاده کرده است. در این مقاله، با تحلیل واژه های مرکب زبان فارسی و ارایه شیوه های مختلف رده بندی واژه های مرکب به معرفی جامع ترین رده بندی که مطابق با رویکرد صرفی نحوی است و بر ساختار نحوی تکیه دارد، می پردازیم. این طبقه بندی جدید بیشترین سازگاری را با واژه های مرکب زبان فارسی دارد و برخلاف طبقه بندی های ارایه شده دیگر، بر ساختار واژه های مرکب تاکید دارد. این تعریف جدید با تعاریفی که غالبا در آثار صرفی نحوی یافت می شود، کم و بیش متفاوت است. در این طبقه بندی واژه های مرکب به دو دسته ریشه ای و ترکیبی تقسیم می شوند. در ساختار مرکب های ریشه ای هسته نقش نمای v حضور ندارد اما در ساختار مرکب های ترکیبی این هسته حضور دارد. بود یا نبود هسته نقش نمای v در ترکیب، وضعیت دوگانه ای ایجاد می کند که منطقا حالت سومی ندارد و در نتیجه نقض پذیر نیست. طبق تعریف جدید، واژه های مرکبی مانند «میهن دوست»، «خداباور » و «جان نثار» به دلیل وجود هسته v در ساختارشان، در گروه مرکب های ترکیبی می گنجند.