ماهیت ترکیبی تصمیم‎گیری: «بهینه‎سازی» و «تصمیم‎گیری نهادی»

در اقتصاد خرد متعارف، مدل سازی تصمیم‎گیری‎های اقتصادی مبتنی بر بهینه‎سازی مقید است؛ اما در دنیای واقعی، تصمیم‎گیری‎ها ترکیبی هستند و بیشتر از اینکه براساس «بهینه‎سازی» شکل بگیرند، «نهادی» بوده و براساس یک سری «عادات»، «قواعد» و «چارچوب‎های» از قبل مشخص (نهادینه شده) اخذ می‎شوند. در این مقاله تلاش می‎شود تا به شکل تحلیلی و توصیفی و با رویکردی عصب‎شناختی، تحلیلی اقتصاد خردی از ماهیت «ترکیبی بودن تصمیم‎گیری‎ها» ارایه شود. براساس یافته‎های شناختی و رفتاری، بهینه‎سازی مداوم حتی در ساده‎ترین شکل آن هزینه‎های ذهنی بسیار بالایی دارد و این باعث می‎شود تا عاملان اقتصادی برای صرفه‎جویی در این هزینه‎های ذهنی، در کنار بهینه‎سازی‎های گاه‎به‎گاه بیشتر به سمت تصمیم‎گیری‎های نهادی گرایش داشته باشند. کوز و ویلیامسون در حوزه مفهومی هزینه‎مبادله استدلال می‎کنند که وجود «هزینه‎های مبادله» می‎تواند زمینه‎ساز جایگزینی «سلسله مراتب به جای مبادله بازاری» باشد، در حوزه‎ای متفاوت یعنی در حوزه مفهومی تصمیم‎گیری می‎توان استدلال نمود که وجود «هزینه‎های تصمیم‎گیری» می‎تواند زمینه‎ساز جایگزینی «تصمیم‎گیری نهادی به جای بهینه‎سازی مستقیم» باشد. وجود منافع و بازده‎های بسیار بالا در مبادلات اجتماعی و اهمیت نهادی عمل کردن برای رسیدن به این منافع، تشدیدکننده این گرایش اقتصادی در یک فرایند تکاملی است. بر این اساس تصمیم‎گیری نهادی و بهینه‎سازی مستقیم به صورت ترکیبی و در تعامل با یکدیگر تصمیم‎گیری‎های اقتصادی انسان‎ها را راهبری می‎کنند. همچنین، توجه به این ترکیبی بودن تصمیم‎گیری‎ها و اهمیت و کارکرد رفتارهای نهادی می‎تواند مبانی اقتصاد خردی مناسب‎تری برای نظریه‎پردازی در اقتصاد اسلامی فراهم کند.