بازشناخت نقش محیط و معیشت بر تکوین گونه مسکن روستایی، مطالعه موردی: شمال شهرستان مراغه

شناسایی گونه های قابل تشخیص مسکن روستایی و بیان عوامل موثر بر این تمایزات در منطقه شمال شهرستان مراغه، رسالت اصلی این تحقیق می باشد. گستره جغرافیایی این شهرستان که از سویی به دامنه های مرتفع سهند و از دیگر سو به حاشیه های جلگه ای دریاچه ارومیه ادامه یافته؛ باعث بوجود آمدن تنوعی از بافت و مسکن روستایی شده که کمتر مورد مطالعه واقع گردیده است. برخی روستاها به دلیل تغییرات کمتر در شیوه های زیست ساکنان خود هنوز مصادیق نسبتا دست نخورده ای از معماری بومی را ارایه می دهند. بدین منظور چهار روستای آشان، قشلاق، چاوان علیا و اسفستانج بعنوان نمونه انتخاب شده و از زوایای متعدد سکونتی مورد کنکاش قرار گرفت. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی، از حیث روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و پیمایش میدانی و از نظر روش، جزء تحقیقات توصیفی و تحلیلی محسوب می شود. نتایج تحقیق نقش مرجح دو عامل محیط و شرایط معیشتی در پیدایش انواع اصلی مسکن روستایی را تصدیق می کند که از منظر گونه شناسی کالبدی، پنج نوع آن بازشناسی شد. وضعیت کوهپایه ای باعث شده که روستاها پشت به ارتفاعات و غالبا رو به آفتاب شکل بگیرند و جهت ساختمان ها علاوه بر آفتاب از شرایط توپوگرافی محل تبعیت کند. نحوه استقرار بناها در زمین طوری است که سطوح آزاد بنا به حداقل برسد و مصالح بنایی مانند خشت، کاهگل، سنگ و چوب در پاسخ به مباحث اقلیمی، دوام و قابلیت تامین انرژی استفاده شده اند. در سازمان کلی نیز اتاق ها عموما چسبیده به فضای دام (از پهلو یا کف) شکل گرفته اند. ابعاد فضاها حد الامکان کوچک، محدوده آنها مشخص و قابل کنترل و گشودگی ها برای نور و دید و تهویه به حداقل رسیده، دیوارها در محل اتصال به زمین، سنگی و بالاتر از آن خشت، سنگ و آجر هستند. ساختار بسیاری از بناها مشابه شیوه دیرینه معماری شمال غرب در دوره اورارتویی است که ما آنرا الگوی ترکیبی «کلاوه ستوندار» نامیدیم. در این ترکیب طبقه یا سکویی با دیوارهای سنگی بعنوان پایه در آغوش زمین شیبدار و ایوان ستوندار چوبی در پیشانی طبقه فوقانی شکل گرفته است. لذا می توان گفت؛ ابنیه تحت اثر عوامل محیطی، معیشتی و فرهنگی حالتی آمیخته از درونگرایی کارکردی و برونگرایی بصری را شکل داده و معماری با هویت ویژه ای بنام درون گرای برون نگر نمودار گشته است.