تبیین مخاطرات ناشی از سیاست های ناکارامد خودکفایی بر منابع آبی در ایران

سیاست خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی به ویژه محصولات راهبردی، یکی از مهم ترین دغدغه های مسیولان نظام جمهوری اسلامی ایران در چند دهه اخیر بوده است که در پاسخ به مخاطرات امنیت غذایی مورد توجه قرار گرفته است. از این رو هدف پژوهش حاضر، بررسی مخاطرات ناشی از سیاست های ناکارامد خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی بر منابع آبی و بیان راهبرد مطلوب به منظور افزایش امنیت غذایی کشور است. روش تحقیق در این پژوهش، آمیخته اکتشافی و مبتنی بر داده های فایو بوده و از نرم افزارهای Excel و GIS استفاده شده است. گندم، نماد خودکفایی در بخش کشاورزی کشور، به عنوان نمونه تحقیق انتخاب و تاثیر آن بر منابع آبی بررسی شده است. برای بررسی وضعیت منابع آبی ایران از داده های مرکز آمار ایران و وزارت نیرو  و نیز جهت برسی تولید، مصرف، واردات و صادرات گندم از داده های فایو استفاده شده است. میزان خودکفایی در تولید گندم به وسیله دو فرمول ضریب خودکفایی و وابستگی وارداتی محاسبه شده و آمار سری های زمانی تولید و مصرف گندم با استفاده از روش ARIMA مدلسازی شده و تولید و مصرف این محصول راهبردی طی سال های 1392 تا 1400 پیش بینی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که سیاست خودکفایی در ایران عمدتا با یک نگاه سیاسی پیگیری شده و کمتر به پتانسیل های منابع طبیعی توجه شده است. بنابراین افزایش میزان تولید به ارتقای امنیت غذایی و در نتیجه توسعه پایدار منجر نشده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سیاست های ناکارامد خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی نه تنها به اهداف خود نرسیده، بلکه در صورت تاکید بر ادامه آنها، مخاطرات جدیدی همچون تخریب منابع طبیعی را به همراه خواهد داشت. از آثار شایان توجه این سیاست وضعیت نه چندان مطلوب بیشتر دشت ها و آبخوان های کشور است. ازاین رو با توجه به توان محیطی کشور ضرورت دارد سیاست خودکفایی با سیاست تامین پایدار مواد غذایی که متکی بر راهبرد تلفیقی استفاده بهینه از منابع داخلی و تامین پایدار مواد غذایی از منابع فرامرزی است، جایگزین شود.