تجربه عرفانی در «موقعیت های مرزی» و بازتاب آن در داستان طوطی و بازرگان

پیام:
نوع مقاله:
مقاله پژوهشی/اصیل (دارای رتبه معتبر)
چکیده:

مثنوی معنوی مولانا، چنانکه از محتوای آن برمی آید و اطلاعات تاریخی مربوط به قصد و غرض گوینده آن نیز موید آن است، متنی «تعلیمی» است و هر متن تعلیمی در درجه نخست، محصول اطلاعات، دانش و تراوشات ذهنی فرد گوینده و نویسنده و در درجه دوم برآمده از «هوشیاری و آگاهی پیشینی» مولف است. با وجود این، در مثنوی، همچون غزلیات شمس که گوینده آن بیشتر در سیطره ناهوشیاری و قرار گرفتن در کشف و شهودهای ناب عرفانی است، جلوه هایی از «تجارب و کشف و شهودهای عرفانی» را می توان سراغ گرفت؛ به عبارت دیگر، مولانا در پاره ای از تمثیلات مثنوی، با خلق موقعیت هایی، شخصیت های داستانی خود را در معرض «تجربه های عرفانی و کشف و شهود» قرار می دهد. موقعیت هایی که این شخصیت ها وارد تجربه عرفانی می شوند، بی شباهت با «موقعیت های مرزی/حدی» (Boundary Situation) مد نظر فلاسفه اگزیستانسیالیست نیست. به نظر فلاسفه مذکور، آدمی در موقعیت های خاصی مستعد ایجاد تحول بنیادین در وجود خویش و استعلا یافتگی است. این موقعیت ها می توانند در اثر بحران های روحی و روانی، عجز و ناتوانی اساسی، مواجهه با پرسش های لاینحل، برخورد با افرادی شگفت، فربه شدگی بیش ازحد در یک وضعیت معرفتی و عوامل دیگر به وجود آیند. داستان طوطی و بازرگان مثنوی، یکی از تمثیلات پیچیده عرفانی است. در این داستان، یکی از قهرمانان اصلی آن، یعنی بازرگان، بعد از مواجهه با «مرگ تصنعی» طوطی خود و از دست دادن آن، به عنوان بزرگ ترین تعلق ذهنی خود، در موقعیت مرزی قرار می گیرد و همین موقعیت او را برای ورود به عالم تجارب عرفانی مهیا می کند. بازرگان، ضمن از سر گذراندن تجربه عرفانی دچار استحاله شخصیتی (تولد مجدد) و استعلای شخصیتی می شود. در خوانشی دیگر، بازرگان این تمثیل، بازنمود بخشی از وجود مولانا و منعکس کننده تجارب عرفانی خود اوست که در مواجهه با شمس تبریزی، دچار تحول و استعلای شخصیتی شده است. به این دلیل، در قسمتی از داستان، مولانا (راوی) با شخصیت داستانی خود (بازرگان) چنان در هم ادغام می شوند که به نفس واحدی تبدیل می شوند.

زبان:
فارسی
صفحات:
29 تا 55
لینک کوتاه:
magiran.com/p2120822 
دانلود و مطالعه متن این مقاله با یکی از روشهای زیر امکان پذیر است:
اشتراک شخصی
با عضویت و پرداخت آنلاین حق اشتراک یک‌ساله به مبلغ 990,000ريال می‌توانید 70 عنوان مطلب دانلود کنید!
اشتراک سازمانی
به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی نامحدود همه کاربران به متن مطالب تهیه نمایند!
توجه!
  • حق عضویت دریافتی صرف حمایت از نشریات عضو و نگهداری، تکمیل و توسعه مگیران می‌شود.
  • پرداخت حق اشتراک و دانلود مقالات اجازه بازنشر آن در سایر رسانه‌های چاپی و دیجیتال را به کاربر نمی‌دهد.
دسترسی سراسری کاربران دانشگاه پیام نور!
اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور در سراسر کشور، در صورت ثبت نام با ایمیل دانشگاهی، تا پایان فروردین ماه 1403 به مقالات سایت دسترسی خواهند داشت!
In order to view content subscription is required

Personal subscription
Subscribe magiran.com for 50 € euros via PayPal and download 70 articles during a year.
Organization subscription
Please contact us to subscribe your university or library for unlimited access!