مقایسه سبک شناختی معماری مساجد ایرانی و شعر فارسی

شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در هر جامعه در پیدایش و رواج انواع هنرها نقشی اساسی دارد. تغییر در این شرایط، تغییر در سبک های هنری را سبب می شود. این پژوهش، در پی پاسخ گویی به این پرسش هاست که آیا شرایط ویژه‏ی اجتماعی و فرهنگی در هر برهه ی تاریخی تاثیری مشابه بر سبک های شعر فارسی و معماری مساجد ایرانی بر جای گذارده است یا خیر؛ و اگر آری، این همانندی ها بر چه دلالت دارد. علاوه بر این، آیا می توان عناصری یافت که در همه سبک ها و همه دوره ها تکرار شود؛ و اگر آری، وجود این عناصر مشترک را چگونه می توان تفسیر نمود.
پژوهش توصیفی- تحلیلی حاضر، برای یافتن پاسخ پرسش های فوق، با مقایسه ی ویژگی های سبک شناختی شعر فارسی و معماری مساجد، به این نتیجه می رسد که در هر دوره ی تاریخی، سبک های شعر و معماری، شباهات عمیقی با یکدیگر داشته اند؛ به طوری که می توان سبک خراسانی در معماری را متناظر با سبک خراسانی در شعر به حساب آورد. سبک رازی را متناظر با سبک دوره ی سلجوقی، شیوه ی آذری را با سبک عراقی و سبک معماری اصفهانی را با سبک شعر اصفهانی (هندی) قرین دانست. این شباهت ها وجود ندارد مگر به علت وجود روحی مشترک در ارکان گوناگون فرهنگی جامعه. این روح مشترک، دو ساحت دارد: 1- ساحت زمان مند (روح زمانه= روح دوران): این ساحت در هر دوره بنا بر مقتضیات همان دوره (شرایط ویژه ی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی) سبب بروز و ظهور همانندی بین سبک های هنری می شود؛ اما در ضمن از آن جا که زمان مند است، حاوی وجوه افتراق با دوره های قبل و بعد نیز هست. 2 - ساحت فرازمانی (روح ملت): این بعد مشتمل بر پاره ای عناصر تکرار شونده است که در ادوار مختلف و در سبک های هنری گوناگون، حضوری ثابت دارند؛ بدون این که تحت تاثیر عوامل بیرونی قرار گیرند؛ یا منتسب به سبکی خاص باشند. این عناصر تکرارشونده، در مجموع، شاکله ی واحدی را می سازند که همان «روح ملت» ایران است.