موقعیت ناسازوار نخستین نهاد علوم اجتماعی در ایران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی از تاسیس تا انقلاب اسلامی

این مقاله در پی بازشناسی بستر اجتماعی و سیاسی پیدایی موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی و بررسی مناسبات آن با ساختار قدرت و روشنفکران حوزه عمومی؛ و نیز بازفهمی علل شکوفایی و افول آن در دو دهه اول فعالیت، یعنی از زمان تاسیس تا زمان انقلاب اسلامی است. این موسسه نخستین نهاد علوم اجتماعی در ایران است که یک ربع قرن پس از تاسیس دانشگاه تهران به عنوان بازوی تحقیقاتی دولت پهلوی دوم برای پیشبرد برنامه های نوسازی کشور به صحنه آمد. جایگاه موسسه، همانند وضعیت علوم اجتماعی در ایران، در کانون مثلثی با سه راس دانشگاه، قدرت سیاسی و حوزه عمومی قرار داشت؛ در نتیجه، نوع مناسبات با این سه ساحت بود که فراز و فرودش را معین می کرد. موسسه به رغم موقعیت ناسازوارش توانست در دهه اول فعالیت خوش بدرخشد و توجه دولت مردان و روشنفکران را به اهمیت علوم اجتماعی جلب کند به گونه ای که مقوله ای به نام پژوهش اجتماعی به کانونی برای هم پوشانی منافع و علایق رژیم و منقدانش تبدیل شد. اما با دگرگونی تدریجی این مناسبات و تغییر رویکرد حکومت نسبت به موسسه، دوران افولش آغاز شد و از میانه میدان به حاشیه رانده شد. در این مقاله تلاش می شود تا سهم موسسه در تثبیت و گسترش علوم اجتماعی در ایران به بحث گذاشته شود.