برنامه مواجهه زودرس بالینی و نگرش دانشجویان پزشکی در ایران

از حدود یک قرن پیش تفکیک آموزش رشته پزشکی به دو مرحله پیش بالینی و بالینی موجب شد که آموزش بالینی نیازمند یک مرحله پیش بالینی مجزا و مبتنی بر علوم پایه باشد (1). در گذر زمان، کمرنگ بودن مسایل اخلاقی، نگرشی و مهارت های طبابت در آموزش پزشکی با اصول حرفه ای گری در قرن بیست و یکم ناسازگار به نظر می رسید، اصولی که پزشکانی دارای مهارت های ارتباطی و پاسخگوی نیاز جامعه را مطلوب می دانست (2). بنابراین دو دهه قبل شورای پزشکی عمومی انگلستان (General Medical Council) از آموزشگاه های پزشکی سراسر جهان دعوت نمود تا مهارت های پایه بالینی را با تاکید بر تربیت پزشکان دارای صلاحیت، به طور زودرس در کوریکولوم پزشکی آموزش دهند (3). ازاین رو دوره های تجربه زودرس بالینی شکل گرفت که در آن اصطلاح "تجربه" به صورت ارتباط واقعی و اصیل انسانی در محیط بالینی یا جامعه با هدف افزایش یادگیری مفهوم سلامت، ناخوشی، بیماری و نقش حرفه ای فرد تعریف می گردد (2). خوشبختانه در طی سال های اخیر مواجهه زودرس بالینی در تعدادی از دانشگاه های علوم پزشکی ایران طراحی و اجرا شده، هم چنین این برنامه دارای جایگاه مشخصی در کوریکولوم بازنگری شده پزشکی عمومی در مقطع علوم پایه است. نگرش فراگیران این برنامه درسی از این نظر حایز اهمیت است که موجب جهت دهی به تنظیم برنامه، فراهم نمودن تسهیلات بیشتر و ایجاد یک محیط آموزشی انگیزه بخش شده و زمینه ی برنامه ریزی کارآمد برای تربیت پزشکان دارای صلاحیت را فراهم می آورد (4). مطالعات بر روی نگرش دانشجویان پزشکی که این دوره آموزشی را در دانشگاه های علوم پزشکی کشور گذرانده اند حاکی از افزایش انگیزه(6, 5)، نگرش مثبت به حرفه پزشکی (4) و آموزش پزشکی (7)، رضایتمندی نسبت به دروس علوم پایه، درک مولفه های اجتماعی موثر بر سلامت و درک تفکر بالینی (8) آنان است. در نتایجی متناقض نیز پژوهشگران به عدم تغییر مثبت در نگرش دانشجویان نسبت به دروس علوم پایه (6)، مهارت های ارتباطی (8) و حرفه پزشکی (7) اشاره نموده اند. تحقیقات کیفی نیز در کنار پژوهش های کمی در این حوزه صورت گرفته است. درون مایه های استخراج شده از نظرات دانشجویان در یک مطالعه شامل ادغام تیوری و عمل، تعامل با دیگران و توسعه حرفه ای و انگیزش برای یادگیری پزشکی بود (9). در مطالعه کیفی دیگر گزاره هایی ازجمله آگاهی از نقش ها و وظایف جدید به عنوان دانشجوی پزشکی، کسب وجدان کاری، حساس شدن نسبت به مشکلات و نیازها و تمایلات بیماران برای کمک به آن ها، واقع گرایی درباره محدودیت های حرفه پزشکان، جذابیت علوم پایه، آشنا شدن با محیط کاری، ارزشمند دانستن آموزش پزشکی، تاکید بر علوم پایه در راستای تدریس بالینی، افزایش علاقه به آموزش پزشکی و انگیزش به شغل آینده، فرصتی برای ورود به محدوده های ناآشنا و معرفی به محیط بیمارستان، به عنوان درون مایه از نظرات دانشجویان استخراج گردیده اند (10). دیدگاه دانشجویان پزشکی نسبت به نحوه اجرای برنامه های درسی مواجهه زودرس بالینی موضوع دسته ی دیگری از مطالعات بوده و مولفه هایی که دیدگاه دانشجویان نسبت به آن ها بررسی شده عبارت اند از: فراهم شدن فرصتی برای بحث و اشتراک گذاری دانش در برنامه، مفید بودن گراندراند ها، مفید بودن مواجهه زودرس بالینی و ایجاد تجربیات بیشتر (9)، بحث های گروهی، مدیریت برنامه، مدیریت زمان، کیفیت برگزاری دوره ها (10)، مواجهه با بیماران در برنامه و درنهایت ارزیابی کلی از برنامه (11). نتایج حاکی از نگرش مثبت دانشجویان به این برنامه درسی می باشد، هرچند بعضی دانشجویان میزان تماس با بیماران را ناکافی دانسته و یا تدریس وقت گیر اساتید و تعداد زیاد دانشجویان را مانع بحث های گروهی قلمداد می کردند (11). از سویی دیگر محققین نگرش دانشجویان نسبت به محیط آموزشی بعد از اجرای مواجهه زودرس بالینی را با استفاده از پرسشنامه DREEM بررسی نمودند که حاکی از مطلوب بودن محیط آموزشی است. ادراک دانشجو از یادگیری، جو حاکم و اساتید و نیز ادراک خویشتن ازنظر آکادمیک و اجتماعی عواملی هستند که مورد ارزیابی قرارگرفته اند (12). با توجه به نتایج یادشده، اجرای مواجهه زودرس بالینی در ایران علاوه بر اثر مثبت بر نگرش دانشجویان پزشکی، منجر به بهبود نگرش دانشجویان به محیط آموزشی نیز شده، ضمن آن که دیدگاه دانشجویان نسبت به نحوه اجرای این برنامه درسی نیز در مجموع مثبت بوده که این موضوع می تواند پشتوانه ی گسترش این برنامه در دانشگاه ها قرار گیرد. نگرش منفی دانشجویان در بعضی موارد ذکر شده نیز راهگشای بهبود برنامه در جهت تربیت دانش آموختگان دارای صلاحیت خواهد بود. البته در مطالعات صورت گرفته از ابزار یکسانی جهت بررسی نگرش دانشجویان استفاده نشده، ضمن این که ارزیابی مهارت و دانش کسب شده در طی برگزاری دوره های مواجهه زودرس بالینی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هم چنین آثار این اصلاحات آموزشی بر سیستم های سلامت و جامعه نیز می تواند موضوع پژوهش های آتی باشد.