تبار شناسی مفهوم«صدر اسلام» در تاریخ نگاری اسلامی

این پژوهش در نظر دارد به به روش توصیفی و تحلیل تاریخی، به تبارشناسی اصطلاح رایج «صدر الاسلام» و چرایی و چگونگی کاربرد آن در ادبیات تاریخنگاری یکصد سال اخیر بپردازد. کاربرد این اصطلاح و اصطلاح های مشابهی چون «الصدر الاول»، «الصدر الاول للاسلام» یا «الصدر الاول فی الاسلام» پیشینه درازی در کتابهای تاریخ، تراجم، رجال و حتی دانش فقه و کلام دارد. منظور از این اصطلاحات، غالبا بازه زمانی دوران بعثت تا عصر تابعین (دوران پیامبر تا عصر امویان) یا عصر بعثت تا دوره اتباع تابعین (دوران بعثت تا عصر اول خلافت عباسی) است. بررسی ها نشان می دهد که در گذشته، از این اصطلاح جز یک یا دو مورد، در «عنوان» هیچ کتاب و رساله ای استفاده نشده و رواج آن در نامگذاری کتابها، رساله ها و مقالات انگلیسی، فارسی و عربی، به بیش از یک قرن و نیم اخیر نمی رسد. این اصطلاح به رغم فراوانی اش در آثار جدید، دارای ابهام و گاه تعارض است و در هیچ اثر پژوهشی، توضیحی در باره معنی آن داده نشده است. به نظر می رسد، مطالعه و بررسی کاربردهای مشهور این اصطلاح در متون قدیم، کمک شایانی به رفع ابهام و تقارض خواهد کرد و دستاورد مهم این تحقیق، ارایه شناسنامه ای نسبتا روشن از یک اصطلاح و پیشگیری از خطاهای رایج در عنوان گذاری کتابها، پایان نامه، مقالات و رساله های علمی خواهد بود.