مناطق ویژه اقتصادی و نقش آنها در همگرایی ایران با اوراسیای مرکزی

مناطق ویژه اقتصادی با هدف افزایش، تنوع بخشی و توسعه صادرات، بهبود فرایند و جریان جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی و انتقال فناوری و دانش، افزایش درآمدهای عمومی دولت، ارتقاء جایگاه اقتصادی کشور و بهره مندی از مزایای اقتصاد رقابتی ایجاد می شوند. ازلحاظ جغرافیای اقتصادی، منطقه ویژه اقتصادی و زیرمجموعه های آن ناحیه ای از قلمرو جغرافیایی هر کشور محسوب می شوند که خارج از محدوده فیزیکی، قانونی و اداری تاسیسات گمرکی آن کشور قرار دارند. براساس گزارش آنکتاد، طی سال های 1975-2018، تعداد این مناطق از 176 به 5400 رسیده است و در سال اخیر، 147 کشور مبادرت به تاسیس مناطق فوق نموده اند که مزیت مناطق ویژه اقتصادی را نزد دولت ها خاطرنشان می سازد. تاریخچه ایجاد چنین مناطقی در اوراسیای مرکزی به تلاش گورباچف برای تاسیس منطقه آزاد اقتصادی براساس الگوی اجراشده شنژن چین بازمی گردد. اگرچه کشورهای اوراسیای مرکزی به سمت فعال کردن سیاست توسعه مناطق ویژه اقتصادی پیش رفته اند، در ارزیابی کارایی به طور مساوی موفقیت کسب نکرده اند. مشکلاتی همچون: نبود ثبات سیاسی _ قانونی، بوروکراسی های بیشمار اداری، فساد اداری، نبود زیرساخت های تجاری مناسب و عدم جذابیت منطقه برای سرمایه گذاران غربی، مانع استفاده حداکثری از پتانسیل چنین مناطقی شده است. داده ها حاکی از آن است که گرجستان به لحاظ وضعیت اقتصادی از سایر کشورها برتر است که از این بابت، تصمیم گیری در حوزه سرمایه گذاری در مناطق ویژه اقتصادی این کشور را از ارجحیت بالاتری برخوردار می سازد. طبق امتیاز فساد اداری، به غیراز بلاروس و گرجستان، سایر کشورهای مورد بررسی از امتیاز قابل قبولی در این حوزه برخوردار نیستند که این امر، جذابیت نداشتن این کشورها برای ورود به بخش سرمایه گذاری را نشان می دهد.