سنت زیارت عتبات عالیات، به عنوان بخشی از آداب معنوی سفر حج

مشاهد مقدس امام علی(ع) و امام حسین(ع) و دیگر امامان مدفون در عراق، با ساخت بناهای بزرگ بر آنها در سده سوم و چهارم هجری، رفته رفته مورد توجه و اهتمام روزافزون عموم مسلمانان قرار گرفت. در آن دوره، شهرهای بغداد و کوفه، دو مبدا بسیار مهم برای سفرهای حج بود و بسیاری از کاروان هایی که از سرزمین های شرقی اسلامی همچون ایران، خراسان و آسیای میانه راهی سفر حج می شدند، در مسیر خود از خاک عراق می گذشتند و گاه در مسیر، دو حرم مطهر امام علی (ع)و امام حسین (ع)را نیز زیارت می کردند.
پژوهش حاضر، بر آن است تا به شیوه توصیفی و با استقصای حداکثری شواهد و مدارک تاریخی شامل متون و منابع مکتوب (همچون راهنمانگاری ها و سفرنامه های حج) و اسناد تصویری کهن (نظیرطومارهای گواهینامه حج و طومارهای زیارتی شیعی،) نشان دهد که زیارت عتبات عالیات، به تدریج با سفرهای حج مسلمانان شماری از سرزمین های اسلامی ارتباط یافته است و بسیاری از کاروان های حج که در مسیر خود از عراق عبور می کردند، به عنوان بخشی از آداب معنوی سفر حج، به زیارت مشاهد ایمه(ع) در عراق، به ویژه دو آستان مقدس علوی و حسینی، تقید داشته اند.