جغرافیای تاریخی و نام جای شناسی ارجان در دوران ساسانی و اسلامی

«ارجان» یکی از خوره های مهم ایالت فارس در دوران ساسانی و اسلامی بود. اطلاعات درخوری از این منطقه در دوران های ماقبل، به ویژه دوره ایلام نو نیز وجود دارد. درخصوص نام جای ارجان اختلافات عدیده ای هم در منابع مکتوب و هم در میان پژوهشگران معاصر وجود دارد. از علت های اصلی این سردرگمی، اطلاعات مختلف منابع مکتوب و ناهمخوانی شواهد باستان شناختی با این منابع است و همین امر منجر شده تا نقطه نظرات گونا گونی در این راستا مطرح شود. در اینجا نگارنده با ذکر دیدگاه های مختلف و تلفیق آن ها با شواهد باستان شناختی سعی دارد به درک و شناختی روشن تر از این موضوع دست یابد. از دیگر مواردی که در این مقاله بدان پرداخته خواهد شد، موضوع تغییرات اداری و مرزی است که درطول دوران های مختلف ارجان را دستخوش تغییر و تحول کرده است. ارجان در دوران های مختلف دچار تغییرات اداری و مرزی فراوانی شده است، به طوری که در سده های نخستین اسلام، این خوره همان ساختار و حدود دوره ساسانی را در خود داشت، اما در دوره های بعد شاهد جابه جایی از ایالتی به ایالت دیگر، تغییر نام و کم شدن حدود و ثغور نواحی و بخش های وابسته به آن هستیم. این نوشتار تلاشی است درراستای بررسی دو موضوع مهم در ارجان؛ نخست، تغییرات اداری و مرزی رخ داده در پهنه ارجان تا به امروز و چگونگی به وقوع پیوستن این تغییرات؛ و دیگری، مساله نام جای این خوره و اختلافاتی که برسر نام واقعی آن میان پژوهشگران وجود دارد. به سخنی دیگر، دلایل اصلی ناهمخوانی های موجود میان پژوهشگران برسر نام جای ارجان چیست؟ پرواضح است که منابع تاریخی اشاره ها و توضیحات بسیاری درراستای شناخت سیمای ارجان، تغییرات اداری و مرزی و دلایل رکود و رونق این منطقه بیان داشته اند؛ با این حال، تلفیق و ترکیب داده های تاریخی و باستان شناختی موردی است که کمتر در آثار پژوهشگران حوزه ارجان در دوران ساسانی و اسلامی مشاهده می شود. از این رو نگارنده سعی دارد تا با تلفیق هر دو رویکرد تاریخی و باستان شناختی به موضوع نام جای و تغییرات اداری و مرزی ارجان در دوران اسلامی بپردازد. انجام پژوهش حاضر ازطریق بررسی منابع مکتوب و تطبیق یافته ها و شواهد باستان شناختی با مواد و اطلاعات مستخرج از آن ها است.