در خصوص مقاله «هوش مدیریتی مدیران بیمارستان های شهر ساری»

سردبیر محترم مجله راهبردهای مدیریت در نظام سلامت مقاله جناب آقای دکتر مصدق راد و جناب آقای عباسی، تحت عنوان "هوش مدیریتی مدیران بیمارستان های شهر ساری" که زمستان 1398 در دوره 4، شماره 4 و صفحات 94-281 در این مجله به چاپ رسیده است (1) را با دقت مطالعه نمودم. این مطالعه اولین مطالعه جامع کشوری انجام شده در زمینه هوش مدیریتی مدیران می باشد که نویسندگان با طراحی ابزار محقق ساخته ایندکس هوش مدیریتی و انجام اعتبارسنجی آن، به سوال اصلی تحقیق پاسخ دادند و از این جهت ارزشمند بوده و دریچه جدیدی در راستای انتخاب مدیران بهداشت و درمان شایسته، بر روی سیاست گذاران نظام سلامت کشور می گشاید. به دلیل چند بعدی بودن آن، صاحب نظران حوزه روانشناسی اتفاق نظری از تعریف هوش نداشته و هر کدام به طریقی آن را بیان می کنند و شاید بتوان "ظرفیت، توانایی و مهارت افراد برای درک مفاهیم پیچیده و حل مسایل با استفاده از استدلال و تفکر منطقی و یادگیری از تجربه برای سازگاری بهتر با محیط پیرامون" را یکی از جامع ترین تعاریف هوش قلمداد کرد. همانگونه که در متن اصلی این مقاله اشاره شده است، عملکرد مدیر به هوش، دانش، مهارت، شخصیت، فرهنگ و منابع انسانی بستگی دارد و بر مبنای مطالعات انجام گرفته، مدیران باهوش مدیریتی بالاتر در انجام وظایف مدیریتی خود همانند برنامه ریزی، تصمیم گیری و رهبری موفق تر عمل می کنند (3-2) و به همین دلیل سازمان های بسیاری هوش مدیریتی را به عنوان یکی از ملاک های استخدام و ارتقای شغلی مدیران قرار می دهند. نویسندگان مقاله به منظور سنجش هوش مدیریتی، بر مبنای نظریه هوش چندگانه جو اوین (4)، از 3 بعد هوش عقلی، هوش هیجانی و هوش سیاسی استفاده کرده اند (1). جو اوین هوش عقلی را توانایی مدیریت و تحلیل اعداد و ارقام و استفاده از آن ها در تصمیم گیری و حل مسیله، هوش هیجانی را توانایی شناخت، کنترل هیجانات و عواطف در راستای ایجاد ارتباط موثر با دیگران و ترغیب آن ها برای انجام کار و هوش سیاسی را مجموعه مهارت و دانش همچون کسب و ایجاد شبکه قدرت و استفاده از آن برای در دست گرفتن کنترل امور و مدیریت تغییر بیان کرده است (4). با توجه به عواملی همچون محدود بودن بودجه نظام سلامت، سهم پایین بخش بهداشت و درمان از تولید ناخالص داخلی کشور، بدهی صندوق های بیمه ای به بیمارستان ها و افزایش هزینه های نظام سلامت (به دلایلی همچون تغییر ترکیب جمعیتی و مسن شدن، گذارهای اپیدمیولوژیکی، تغییر رفتارهای سلامت، پزشکی شدن جامعه، گسترش و تنوع خدمات، افزایش تعرفه های خدمات مراقبت سلامت و استفاده از تکنولوژی های گران قیمت) از یک طرف و فشار روزافزون به بیمارستان ها در راستای کنترل هزینه ها (5)، درآمدزایی و مستقل شدن از طرفی دیگر، به نظر می رسد که در شرایط تحریم های اقتصادی و مشکلات وابستگی به اقتصاد نفتی، و همچنین با در نظرگرفتن اینکه در قسمت نتیجه گیری مطالعه و ارایه پیشنهادات برای تحقیقات بعدی نویسندگان مقاله به توسعه مدل هوش مدیریتی با استفاده از ابزاری توسعه یافته تر اشاره کرده اند، بهتر است مولفه جدید و مجزایی به عنوان هوش اقتصادی به مدل معرفی شده افزوده شود که این هوش سطحی فراتر از هوش عقلی را در برگیرد. سنجش هوش اقتصادی مدیران بهداشت و درمان کشور قبل از به کارگیری آنان در اجزای مختلف نظام سلامت، به سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان سلامت کمک خواهد کرد تا توانایی مدیریت بودجه و منابع مالی محدود مدیران، ارزیابی شده و مشخص گردد که چه تصمیمات اقتصادی در شرایط مختلف اخذ کرده و سازمان را در چه جهتی پیش می برند. حتی از این ابزار توسعه یافته به منظور ارزیابی عملکرد اقتصادی مدیران کنونی نیز می توان استفاده کرد و برنامه های آموزشی مناسبی بر مبنای نتایج به دست آمده تعریف نمود که با پوشش نقاط ضعف، مدیران نظام سلامت بتوانند با کسب مهارت و توانمندی های لازم، مدیریت درآمد و هزینه مراکز خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهند. همچنین در سطحی فراتر می توان برای هر مدیر یک کارنامه هوش مدیریتی صادر کرد و عملکرد مراکز بهداشتی و درمانیشان را بر مبنای این معیار مورد تحلیل قرار داد و پیشنهادات علمی مبتنی بر شواهد در راستای بهتر شدن اوضاع مراکز ارایه داد. در مجموع می توان گفت انتخاب مدیران مراکز مختلف از جمله مسایلی است که بایستی با محوریت شایسته سالاری بدان توجه ویژه شود. یک مدیر برای اینکه بتواند امور محوله را به درستی پیش ببرد نیازمند توانمندی های متفاوتی بوده که مهارت های انسانی و اقتصادی از جمله آن ها هستند، یعنی مدیرانی که در کنار استفاده درست از منابع انسانی، از منابع اقتصادی سازمان خود نیز بهترین استفاده را برده و به مفاهیمی همچون اثربخشی و کارایی منابع توجه دارند. مجموع این عوامل قبل از به کارگیری افراد در پست های مدیریتی بایستی در سطح کلان مورد توجه سیاست گذاران نظام سلامت کشور قرار گرفته و به دلیل محدودیت بودجه نظام سلامت و مشکلات اقتصادی مراکز بهداشتی و درمانی، بیش از پیش نسبت به سنجش مهارت های اقتصادی مدیران حساسیت صورت گیرد. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اخیرا در نظام سلامت کشور ایران اقدامات مناسبی انجام شده که از جمله آن ها می توان به تاسیس موسسه عالی توسعه و تربیت مدیران نظام سلامت ایران (معتمد) اشاره کرد که با هدف توانمند سازی مدیران و روسای بیمارستان ها و به دلایلی همچون بالا بودن میزان هزینه های بیمارستانی و نیاز روزافزون به افزایش سطح پاسخگویی و افزایش کیفیت ارایه خدمات بهداشتی و درمانی راه اندازی شده است (6). همچنین می توان به استفاده روزافزون از فارغ التحصیلان رشته های مرتبط مدیریتی و اقتصادی همچون مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی، سیاست گذاری سلامت و اقتصاد سلامت در پست های مدیریتی مختلف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اشاره کرد که این افراد در دوره های آموزشی خود به خوبی با مفاهیم مدیریتی و اقتصادی آشنا شده و می توانند با به کارگیری درست در جایگاه های مرتبط شغلی در زمینه های مختلفی مثمرثمر واقع شوند. در پایان باید به این موضوع اشاره کرد که برخی منابع هوش اقتصادی و هوش مالی را مفاهیمی جدا از هم می دانند (7)، اما در این متن نامه به سردبیر، منظور از هوش اقتصادی همان هوش مالی می باشد.