بررسی و مطالعه باستان شناختی تاریخی قلعه منوجان کرمان

قلعه منوجان (منوقان) یکی از استحکامات دفاعی و مهم قبل از اسلام در استان کرمان است که در قرون سوم و چهارم هجری، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. نویسندگان و مورخان متعددی نظیر اصطخری، ابن حوقل، مقدسی، فرمان فرما، و...در کتب خود، به موقعیت جغرافیایی و تاریخی این منطقه و به قلعه نیز اشاره کرده اند و به دلیل موقعیت تجاری مطلوب، به بصره کرمان، معروف بوده است. سوال اصلی تحقیق این است که سیر تحول و کارکرد قلعه منوجان، طبق منابع تاریخی، به چه صورت بوده است، سازه های معماری و داده های فرهنگی در محوطه قلعه چیست؟ هدف از این پژوهش، مطالعه و بررسی قلعه منوجان در متون تاریخی و شناخت سازه ها و داده ای فرهنگی قلعه است. در این مقاله، اطلاعات اولیه به دو روش اسنادی و میدانی، گردآوری شده اند و پژوهش به روش توصیفی، تاریخی و تحلیلی صورت گرفته است. بر اساس داده های حاصل از بررسی باستان- شناختی و مطالعه متون، مشخص گردید ناهمواری محل قرارگیری قلعه، سبب شده است که نظم هندسی مشخصی در قلعه وجود نداشته باشد. در گذشته برجها و حصارهای عظیمی داشته است که بر اثر عوامل انسانی نظیر حمله و تخریب توسط قبایل غز و عوامل طبیعی نظیر باران های سیل آسا، ویران شده و در حال حاضر تنها سازه نسبتا سالم این قلعه، برج بیضی شکل موسوم به برج نارنج است. طبق متون تاریخی و سفرنامه ها، قلعه منوجان بدلیل موقعیت مطلوب و اهمیت تجاری شهر منوجان، در ادوار مختلف و متناسب با شرایط زمان، کارکرد گوناگون مسکونی، نظامی و تدافعی داشته است.