بررسی تحولات تاریخی «ضروری» مذهب در فقه امامیه

تبیین «ضروری» و سیرتحولات آن در مذهب امامیه از اهمیت فراوانی برخوردار است. با این توصیف لازم است این مسئله واکاوی شود که اصطلاح ضروریات مذهب  از چه عصری وارد مذهب  شده و سیر تطورات و تحولات آن چگونه بوده است؟ این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی و بر اساس این مبنا که جایگاه ضروریات در مذهب از مسلمات کلامی و فقهی(متسالم علیه)، و از اجماعیات بالاتر  است و  به  مصادیقی اطلاق شده که اثبات آن، احتیاج به نظر و استدلال ندارد، به این نتیجه دست پیدا کرده که، ضروری مذهب اصطلاحی مستحدث و نو است که قبل از ابن ادریس حلی کاربرد کلامی و فقهی نداشته و اولین مرتبه ایشان آن را استعمال کرده و بعد از محقق حلی و علامه حلی در بین متاخران گسترش یافته و صاحب جواهر بیشترین کاربرد را داشته است. علمای معاصر برای جلوگیری از پیامدهای گسترش تکفیر و محدودیت باب اجتهاد، به تنقیح، تضییق و تحدید دایره کاربرد آن پرداخته اند.