تحلیل اجتماعی-شناختی گفتمان نقایض جریر و اخطل بر اساس الگوی ون دایک

گفتمان متون ادبی از منظرهای مختلفی قابل بررسی است و سطوح گوناگون آن در ابعاد کلان و خرد مورد ارزیابی قرار می گیرد. تحلیل گفتمان امکان دستیابی به برداشتی عمیق از متن را فراهم می آورد. این شاخه از تحلیل می تواند جایگاه ویژه ای در برجسته سازی و حاشیه رانی های گفتمان شاعران داشته باشد و تعاملات زبانی آن ها را با ساختارهای ایدیولوژیک کشف نماید. ازجمله پدیده های ادبی زبان عربی که بر پایه برجسته سازی و حاشیه رانی بنا شده است، نقایض جریر و اخطل است. این دو شاعر در بیشتر نقایضشان با استفاده از ابزارهای گفتمانی خاص، در پی برجسته سازی هویت خود و حاشیه رانی هویت رقیب هستند. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به مربع ایدیولوژیک ون دایک، سطوح گفتمانی نقیضه «انعق بضانک یا جریر» از اخطل و «قبح الإله وجوه تغلب» از جریر بررسی شود. ون دایک در الگوی پیشنهادی اش به مطالعه استراتژی های متن و گفتار می پردازد و رابطه آن ها را با بافتار اجتماعی و سیاسی مورد مطالعه قرار می دهد. برداشت نهایی نشان می دهد که برجسته سازی نکات منفی دیگری در هر دو نقیضه از بسامد بسیار بالایی (66% اخطل و 71% جریر) برخوردار است، با این تفاوت که جریر به نسبت اخطل در استفاده از سطوح گفتمانی معنی، ساخت های صوری، دستور زبان و صورت های گفتمان، موفق تر عمل کرده است.