تحلیل تصعید و تلطیف تمایلات روانی پنج گانه در غزلیات سعدی

نقد روانکاوی، رویکرد مهمی در عرصه شناخت بهتر و عمیق تر آثار ادبی است. در این رویکرد، مباحثی مانند ضمیر «خودآگاه»، «نیمه خودآگاه» و «ناخودآگاه» اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا آثار ادبی یکی از تجلی گاه های مهم ضمیر ناخودآگاه است که دربردارنده کام ها و آرزوهای سرکوب شده ای است که به مرور زمان به سوی این ضمیر راه یافته، در آن جای گیر شده است. هنرمند و در اینجا شاعر، تمایلات وازده خود را والایش می کند و با استفاده از ترفندهای هنری و آرایه های ادبی به نحوی آن ها را در آثار خود منعکس می سازد که خواننده آن آثار به التذاذ ادبی دست می یابد و درست به همین سبب، همه آثار هنری، به ویژه آثار ادبی بستر بسیار مناسبی برای نقد روانکاوانه هستند. در این پژوهش تحلیلی توصیفی، ضمن ارایه توصیف مختصری از مقوله های روانکاوی پنج گانه، یعنی «خودآزاری»، «دگرآزاری»، «دیده بانی»، «عشق به هم جنس» و «بت وارگی»، بازتاب های پیدا و پنهان آن ها را در غزلیات سعدی استخراج کرده، به طبقه بندی آن ها پرداخته و به این نتیجه رسیده ایم که سعدی اولا این مقوله ها را با بسامد نسبتا بالایی در غزلیات خود بازتاب داده است، ثانیا با استفاده از هنر شاعری و ترفندهای بلاغی، آن ها را به بهترین شکل ممکن، تصعید، تلطیف و بیان کرده است، تا آنجا که می توان «والایش» را یکی از عوامل مهم التذاذ ادبی از شعر سعدی دانست.