بررسی اقتباسات قرآنی در دیباچه تفسیر خزائن الانوار و معادن الاخبار خاتون آبادی

جمال ادبی و اعجاز هنری قرآن کریم همواره یکی از عوامل اصلی جذب مخاطب بوده است. اقتباس یکی از شیوه های بلاغی است که می تواند با اعتبار، ضمانت، وجاهت، غنا و مقبولیت بخشیدن به متن، موجب جلب بیشتر مخاطبان و سرانجام، اقناع آنان گردد. تفسیر خزاین الانوار و معادن الاخبار از تفاسیر ادبی عرفانی دوره صفویه است که در سال های اخیر مورد تحقیق، تصحیح و چاپ قرار گرفته است و آن را در قرن دوازدهم هجری قمری، عالم، محدث و مفسر ادیب دوره صفویه، «میرمحمد رضا بن محمد مومن خاتون آبادی» آن را نوشته است. از ویژگی های منحصر به فرد این تفسیر، مقدمه چهارده خزانه ای آن است. در واقع، خزاین مزبور پیش نیازها و علوم مورد نیاز مفسران قرآن کریم را تبیین می کند. مولف در خزانه سوم، به تفصیل به شرح صنایع بدیع لفظی و معنوی، بیان و آنگاه به تشریح علوم قرآنی پرداخته است و از این منظر، نمونه اعلایی از مقدمه نویسی را برای اهل فن رقم زده است. پژوهش حاضر به کمک روش مطالعات کتابخانه ای و به شیوه های توصیف، تحلیل و مقایسه، استفاده هنرمندانه خاتون آبادی از هنرسازه اقتباس در دیباچه اثرش را از دو منظر کمی و کیفی بررسی کرده است و نشان داده که وی با بهره گیری از اقتباسات (کامل، ناقص و منقطع) و استفاده هنری از آهنگ، اصوات، تکرار و خاصیت القاگری آن ها و با به کارگیری سایر صنایع بدیع لفظی و معنوی، همچون تلمیح، جناس و مراعات نظیر در کنار اقتباسات قرآنی، جلوه ای بدیع و تاثیرگذار از اقتباس را به نمایش گذاشته است.