علم‌ ورزی مردم‌ گرا؛ بررسی موردی فقیهان شیعه در سده‌های هفتم و هشتم هجری

یکی از ویژگی های مهم علم در اندیشه اسلامی، سودمندی آن است. این ویژگی که از آیات و روایات سرچشمه می گیرد، همه ارکان و اجزای نهاد علم در گستره تمدن اسلامی را از خود متاثر ساخته است. تنوع محیط های آموزشی، آسان بودن شکل گیری فضای آموزش، قرار گرفتن مدارس در مراکز پرجمعیت شهر مانند بازار و در دست رس بودن عالمان، از جمله پیامدهای این ویژگی علم به شمار می رود. اهتمام عالمان دینی به نیازهای جامعه و هم سو قرار دادن اندوخته علمی شان با رفتار اجتماعی در مناسبات خود با مردم و گروه نخبگان و صاحبان قدرت و یا حتی پذیرش مناصب سیاسی توسط ایشان را نیز می توان در همین چارچوب قرار داد. علم ورزی فقیهان شیعه در سده های هفتم و هشتم هجری در قلمرو ایران و عراق، نشان دهنده آن است که این فقیهان، مردم گرایی را در عرصه هایی مانند عرف گرایی در صدور فتوا، توجه به خواسته های شیعیان مناطق مختلف، توجه به خواسته های علمی غیرمسلمانان، ادعیه نگاری، و مقتل نگاری دنبال کرده اند.