تاثیر عوامل جغرافیایی بر شیوع بیماری های فراگیر در گیلان عصر قاجار از نگاه سیاحان اروپایی

سیاحان اروپایی در گزارش های خود از گیلان عصر قاجار علاوه بر اشاره به مصیبت های متعدد اجتماعی، به مساله ی بهداشت و بیماری های مهلک و اثرگذار بر زندگی مردم این پهنه نظیر تب شالیزار، مالاریا، وبا و طاعون نیز پرداخته اند. از منظر این سیاحان، شرایط آب و هوایی، موقعیت جغرافیایی، معیشت و برخی عادات و رفتارهای معیشتی و اجتماعی مردم این سرزمین با شیوع و فراگیری این بیماری ها رابطه ای مستقیم داشته است. همه گیری بیماری های مالاریا و وبا و طاعون بر گسترش فقر، نارضایتی عمومی و ترکیب جمعیتی این ایالت در عصر قاجار بسیار اثرگذار بوده است. نگارندگان در پی پاسخ به این پرسش اند که از دیدگاه جهانگردان و بازدیدکنندگان خارجی چه عواملی موجب گسترش بیماری های همه گیر در گیلان عصر قاجار بوده است؟ و پیامدهای ناشی از بیماری های فراگیر بر اوضاع انسانی و اقتصادی گیلان تا چه میزان بوده است؟ یافته‏ های تحقیق نشان می‏دهد وفور رودها، مرداب‏ها، فرهنگ خوراک و برخی عوامل طبیعی دیگر در اقلیم گیلان موجب می شد تا برخی بیماری‎های عفونی نظیر مالاریا و تب شالیزار در این ولایت بسیار بیشتر از سایر نقاط ایران باشد. علاوه بر مالاریا، برخی بیماری های اپیدمی نظیر وبا و طاعون نقشی موثر بر اقتصاد و جمعیت گیلان داشت. با توجه به گزارش های محدود و پراکنده ی جهانگردان به نظر می رسد، علاوه بر عامل جغرافیا در شیوع این بیماری ها، شیوه های زندگی مردم و بی توجهی حکومت به مساله ی بهداشت و رفاه عمومی نیز در گسترش و همه گیری این بیماری ها اثرگذار بوده است. ورشکستگی اقتصادی و اجتماعی و ناکارآمدی حکومت در حمایت از مردم در جنبش های اجتماعی گیلان نظیر مشروطیت و جنگل، چهره ی خود را آشکار ساخت. روش پژوهش در مطالعه ی حاضر با استفاده از روش تاریخی و به شیوه ی مطالعات توصیفی تحلیلی بوده است.